De zware grensbeveiliging van Calais was peperduur, maar werkt averechts

Elk jaar nemen duizenden passagiers en vrachtwagens de boot bij de haven van Calais-Fréthun, een belangrijke handelsroute voor de Britse import. Ook voor de Brexit maakte het Verenigd Koninkrijk nooit deel uit van de Schengenzone, waarvan de inwoners vrij door de 26 lidstaten mogen reizen. De zuidgrens van Groot-Brittannië wordt al jaren streng bewaakt om te voorkomen dat migranten en asielzoekers zomaar het land binnenkomen.

De haven van Calais wordt al sinds 2000 omringd door hekken van 2,8 meter hoog, die moeten voorkomen dat mensen in vrachtwagens springen die bij het vertrekpunt staan te wachten. Een jaar eerder zette het Rode Kruis een vluchtelingenkamp op in het nabijgelegen dorp Sangatte, dat al snel overbevolkt raakte. Het VK drong er in 2002 op aan om het kamp te sluiten en kwam met Frankrijk tot een overeenkomst om de migratie tussen de twee landen te reguleren.

Dankzij het verdrag van Le Touquet in 2003 mocht het VK reizigers al op Franse bodem controleren, en andersom ook. Dat lijkt op papier best een eerlijke deal, maar in de praktijk kwam er veel meer druk op de Franse overheid te liggen, aangezien er meer ongeautoriseerde migranten naar het VK wilden komen dan vice versa.

Het verdrag zorgde er in wezen voor dat de Britse grens op Frans grondgebied kwam te liggen – maar dat neemt niet weg dat mensen alsnog Het Kanaal over moeten steken om in het VK asiel aan te vragen. Daarom zijn duizenden migranten uit conflictgebieden als Syrië, Eritrea, Afghanistan, Soedan en Somalië gestrand in Calais, en proberen ze op een illegale manier over te steken. Vaak proberen ze contact op te nemen met familieleden die al aan de overkant zijn en betalen ze mensenhandelaars om de overtocht te kunnen maken per vrachtwagen of boot.

Deze onderliggende problemen kwamen aan het licht tijdens de Europese migrantencrisis, die begon in 2013 en onder meer tot gevolg had dat er massaal vluchtelingen naar Calais kwamen. Vlak buiten de stad ontstond een groot vluchtelingenkamp, dat ook wel de Jungle van Calais werd genoemd. Op het drukste moment verbleven hier meer dan zevenduizend mensen, die onder erbarmelijke omstandigheden leefden. Tegen de tijd dat het kamp in 2016 werd gesloopt, waren die mensen allemaal verplaatst naar andere centra in Frankrijk. In hetzelfde jaar bouwde het VK in Calais een muur ter waarde van 2,7 miljoen euro om de toegang vanuit het kamp naar de haven te blokkeren, maar die was pas klaar nadat het kamp was verdwenen – en daar kwam een hoop kritiek op. Tussen 2015 en 2018 besteedde het Verenigd Koninkrijk meer dan 110 miljoen euro aan grensbeveiliging in Frankrijk, om daar in 2018 nog eens 56 miljoen bovenop te gooien.

Veel van dit geld belandde uiteindelijk in de zakken van private bedrijven, die waren ingehuurd om de hekken te bouwen en te onderhouden en veiligheidscontroles uit te voeren. Volgens een rapport uit 2020 van de ngo Care4Calais zijn er meer dan veertig beveiligingsbedrijven in Calais aan het werk. Een van de grootste daarvan, Eamus Cork Solutions (ECS), werd in 2004 opgericht door een voormalige politieagent uit Calais en zou tot aan 2016 al minstens 30 miljoen euro winst hebben geboekt.

Stéphane Rosière, hoogleraar geografie aan de Universiteit van Reims, schreef het boek Frontières de fer (‘IJzeren grenzen’), over grensmuren over de hele wereld. Hij spreekt van het “beveiligings-industrieel complex” – het gegeven dat private bedrijven het traditionele militair-industrieel complex sinds de Tweede Wereldoorlog grotendeels hebben overgenomen.

“Deze bedrijven verdienen hun geld door beveiligingssystemen toegankelijk te maken voor allerlei soorten klanten: individuen, bedrijven of overheden,” zegt hij. Volgens Rosière is driekwart van de grensbeveiliging ter wereld in deze eeuw gebouwd.

Brigitte, een gepensioneerde vrouw die dicht bij de plek woont waar de Jungle van Calais zich bevond, heeft haar stad de afgelopen twee decennia drastisch zien veranderen. “Alles is afgezet met gaas,” zegt ze. “Ik heb foto’s van hoe het eerst was en hoe het nu is, en het is geen leuk gezicht. Overal zit gaas.” De afgelopen vijftien jaar ontving Brigitte asielzoekers in haar garage, waar ze een kop thee konden krijgen en hun telefoons en laptops konden opladen. Daar hield ze de bijnaam ‘Mama Charge’ aan over.

“Het doel van deze hekken en barrières was een tijd lang om te voorkomen dat mensen over zouden steken,” zegt François Guennoc, president van L'Auberge des Migrants, een ngo die migranten in Calais helpt. Maar tegenwoordig worden ze vooral gebouwd om mensen ervan te weerhouden dat ze zich na hun uitzetting in nieuwe kampen gaan vestigen.

In het stadscentrum zijn alle openbare pleinen met hekken afgeschermd. Om te voorkomen dat mensen onder de bruggen slapen, zijn er blauwe lichten en zelfs fietsenrekken neergezet.

“Ze zijn ook al een tijdje bomen aan het omhakken,” zegt Brigitte terwijl ze naar een stuk grond naast haar huis wijst waar eerst een bosje bomen stond. Volgens Guennoc is de lokale overheid ook grote stenen aan het plaatsen op plekken waar ngo’s maaltijden en warme kleding uitdelen, om te voorkomen dat mensen zulke donaties krijgen. “Het doel van de maatregelen is nu gewoon om het werk van ngo’s moeilijker te maken,” zegt ze.

Volgens de ngo Refugee Rights Europe leefden er in april 2020 zo’n vijftienhonderd mensen in zelfgebouwde kampen in en rond Calais. In juli 2020 deed de Franse politie een inval bij een kamp waar ruim vijfhonderd mensen in zaten, waarbij de tenten en eigendommen van de bewoners vernietigd werden – de grootste operatie sinds de ontruiming van de Jungle van Calais. Uit een onderzoek van Slate bleek dat de kleinere kampen bijna elke dag door de politie worden ontruimd, zelfs als het hartje winter is. De ngo’s blijven nieuwe tenten en basisbenodigdheden uitdelen, maar zijn gefrustreerd dat ze steeds opnieuw moeten beginnen. Ook maken ze zich zorgen om corona-uitbraken in de kampen.

Zoals VICE eerder schreef, zorgt dit harde optreden er alleen nog maar voor dat mensen nog wanhopigere pogingen ondernemen om op het Britse eiland te komen. In 2020 hebben meer boten dan ooit de oversteek gemaakt en sinds augustus zijn zover bekend vier mensen overleden die in het VK probeerden te komen. “Als je een obstakel creëert, zoeken mensen gewoon manieren om dat te omzeilen,” zegt Guennoc. “Als je een muur langs de kust bouwt om te voorkomen dat er boten vertrekken, gaan mensen gewoon naar Normandië – dat doen ze nu zelfs al.” En als migranten op eigen houtje de zee gaan trotseren, is dat alleen nog maar gevaarlijker.

Ook Rosière vindt dat de veiligheidsmaatregelen de migranten alleen nog maar verder in gevaar brengen. “Na een tijdje gaan alle sloten open, hoe ingewikkeld ze ook mogen zijn. Het is gewoon een kwestie van tijd.”

De enige partijen die van deze situatie profiteren, zijn volgens hem criminele organisaties en beveiligingsbedrijven. “Uiteindelijk is dit niets meer dan verspilling van belastinggeld.”

Scroll omlaag om meer foto’s te zien.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Frankrijk.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.