Feestzangeres Sugar Lee Hooper was een stuk meer punk dan je denkt

Op 23 februari zou zangeres Sugar Lee Hooper 75 jaar zijn geworden. In 2010 viel ze van haar scootmobiel, brak ze haar kunstheup en overleed ze vervolgens (behoorlijk tragisch) door een medische blunder van het ziekenhuis. 

Als ik vraag aan mijn omgeving of ze nog weten wie Sugar Lee Hooper was, zijn de herinneringen onscherp, en gaat het gesprek meestal deze kant op: “Die kale dikke zangeres? Van O, wat ben je mooi? En lesbisch toch? Ook dood?” Ik kwam zelf eigenlijk ook niet verder dan die vier kernvragen. Ik weet vooral dat ze een roddelbladfavoriet was en er grapjes over haar werden gemaakt; ze was natuurlijk een verschijning waar je in de zeroes heerlijk (nogal flauwe, saaie en luie) satire op kon botvieren. Eerlijk gezegd dacht ik daardoor: een platte, malle volkszangeres. 

Maar mijn beeldvorming over haar veranderde opeens een klein beetje toen mijn goede vriendin Faye, uit het niets, het volgende stuurde:

En het klopt, de vormgeving van haar platen wás sick. Nog een voorbeeld:

Het gaf aanleiding om eens na te denken over de vragen: als de vormgeving van Sugar Lee Hoopers platen zo fraai is, klopt het beeld dat ik van haar heb dan wel? Hoe zag haar muzikale carrière er eigenlijk uit, wat was de beeldvorming over haar en wat is haar nalatenschap?

Laat me je meenemen in mijn zoektocht naar wie Sugar Lee Hooper was, en je beeld over haar bijstellen. Ik beloof: ze was meer punk dan je denkt.  

Sugar Lee Hooper is het alterego van Marja van der Toorn, die eind jaren veertig wordt geboren in Den Haag. Haar vader werkt als vishandelaar en is jazzpianist. Haar moeder speelt Hawaiiaanse gitaar. Marja was, net als haar hele gezin, muzikaal en een blues- en jazzliefhebber. Op haar veertiende begint ze met drummen (of ‘roffelen’, zoals ze het zelf noemt in interviews). 

Na wat grasduinen in oude artikelen en Marja’s familierelaties kom ik via Facebook in contact met Marja’s oudere zus en voormalig toneelactrice Jeanine, die er “heel gelukkig” van wordt dat ik haar bel. Ze steekt grinnikend van wal over Marja (“die maling had aan alles”) en de streken die ze vroeger uithaalde met haar zus:  

“We sliepen samen op een kamer in ons benedenwoninkje in Den Haag. Op haar zestiende ging ze in de avond stiekem drummen in een club in Scheveningen. Dan klom ze uit het raam, stapte ze in de auto van de meneer die haar kwam ophalen, en om een uur of twee ‘s nachts hield ik het raam weer open voor haar, en klom ze weer naar binnen. We hebben zo gelachen,” vertelt ze. “Marja was een heel lief mens, en erg sociaal. Ze had verschrikkelijk veel talent, en deed ook echt haar huiswerk. Ze luisterde heel goed als ik en haar oudere broer Hans muziek maakten. Ze schreef dan alle akkoorden op, wist precies wat we deden. We hadden toen eigenlijk nooit verwacht dat ze zo groot zou worden.” 

Marja’s carrière verloopt in het begin woelig, maar, ze heeft absoluut een aantal belangrijke stempels gedrukt op de Nederlandse muziekgeschiedenis. Op haar zeventiende drumt Marja bijvoorbeeld in The Beatsisters, de allereerste vrouwenband van Nederland. En, voor zover mijn speurneus reikt, waren er in die tijd geen andere Nederlandse bands bekend met vrouwelijke drummers – wat Marja logischerwijs de eerste professionele vrouwelijke drummer van Nederland maakt. The Beatsisters bestaan niet lang, maar Marja wil blijven drummen, dus vervangt ze Cesar Zuiderwijk (die bij de Golden Earring gaat spelen) op de drums in The Ladybirds – waardoor dat ook een vrouwenband wordt. “Toen Cesar al die vrouwtjes te veel werden, nam ik achter het drumstel plaats,” vertelt ze in een artikel uit 1970. 

Ook The Ladybirds wordt na korte tijd weer opgeheven. Ze sluit zich heel even aan bij de Zweeds-Trinidadiaanse soul- en jazzband Vin Cardinal & The Queens (die een vaste klus hebben in een club in Scheveningen), en even later toert ze door heel Europa met het Italiaanse showorkest Maria Pataris. Ze is dan al zwanger van haar eerste zoon Jan, waardoor ze op haar negentiende terugkeert naar Den Haag. Als Jan een jaar oud is, krijgt ze haar allereerste relatie met een vrouw.

Omdat er brood op de plank moet komen gaat ze dj’en in Duitsland. Dan krijgt ze de kans om in Las Vegas te spelen met het eerder genoemde showorkest. Een heerlijk vooruitzicht, vertelt ze aan Het Vrije Volk in 1970: “Zo van het slome Haagje naar een van de grootste vermaakcentra van de wereld! We gaan daar heel goed geld verdienen, iedere avond krijg ik daar voor mijn roffeltje evenveel als hier voor een goede beatgroep in totaal wordt uitgekeerd.”

Tien jaar vooruitspoelen, naar het moment dat het werk even op is, en Marja’s carrière een nieuwe opzwieper krijgt door een advertentie te plaatsen in de krant. Zo leert ze Eddy Chatelin kennen, zanger van de band The Crazy Rockers. Samen met The Golden Earring en The Tielman Brothers waren zij een van de eerste rockbands van Nederland en daarmee de grondleggers van de Nederpop. 

Ik bel hem op, en ook hij begint onmiddellijk te vertellen over haar. Warm en blij, misschien zelfs bijna opgelucht dat eindelijk iemand hem bevraagt over Marja’s kunnen. “The Crazy Rockers viel in die tijd uit elkaar, en op een dag zag ik een advertentie van Marja. ‘Ik wil een orkest beginnen in de stijl van The Crazy Rockers,’ stond er. We spraken af, ik hoorde haar spelen en zingen en was zo onder de indruk dat we een nieuwe band zijn begonnen: The New Crazy Rockers,” vertelt Chatelin. 

Amper een jaar later valt ze tijdens een optreden over een niet-vastgeplakte kabel heen en “lazert” ze, zoals het zelf zei, van het podium af. Haar elleboog verbrijzeld, knieën in de puin. Noodgedwongen stopt ze met de band, maar de vriendschap met Chatelin blijft. “Het was mijn hartsvriendin. Mensen hadden vaak het idee dat ze een harde tante was, maar ze was juist heel lief, optimistisch en sociaal. Zodra ze op het podium stond, speelde ze de hele zaal plat. Een multitalent.” 

Drummen zit er niet meer in voor Marja. Begin jaren tachtig experimenteert ze met zingen, en neemt ze met haar broer Hans – ook muzikant, en inmiddels overleden – de single You Lied op. Leuk detail: het nummer wordt geproduceerd door haar zoon Jan, die dan zestien jaar is. Het duo noemt zichzelf Bill & Jodie Lee. ‘Lee’ verwijst naar de naam van een artiest en manager van Billie Holiday, die, volgens Marja, veel interessanter was dan Billie Holiday zelf.

Waar Marja ging, ging haar zoon Jan: een succesvolle producer die inmiddels al twintig jaar in Berlijn woont, en met internationale hiphop- en popnamen heeft gewerkt als OutKast, Snoop Dogg en The Backstreet Boys. Als ik hem mail reageert hij meteen. “Het is een pijnlijk thema door haar veel te vroege dood, maar ik sta ervoor open.” Even later bellen we. “Ik was op vroege leeftijd bezig met muziek, en dat kwam grotendeels door haar. Ze leerde binnen een half uur hoe ze een instrument moest bespelen, maar was niet zo technisch, dus had ze er een handje van om dure instrumenten voor me te kopen, zodat ik ermee kon pielen. Toen ik vijftien was, begon ik met het produceren van haar platen. We gingen Bill en Jodie opnemen in Duitsland, maar de producent vond ze koud en kil, dus zei ze: laat mijn zoon maar helpen.”

You Lied werd geen reusachtige hit. Maar dat ze nooit meer zou kunnen drummen, frustreerde haar ondertussen veel meer, vertelt Jan. In een interview zegt Marja over die periode: “Mijn wereld stortte in. [...] Ik heb een hele tijd in een rolstoel gezeten. Ik dacht dat mijn leven voorbij was.” “Maar,” zegt Jan, “het was ook een beetje een blessing in disguise, want het leverde haar een andere carrière op, die uiteindelijk succesvoller werd. Daar was ze heel goed in, om uit elke rotsituatie iets positiefs te halen.” 

In 1991, na een revalidatieperiode en een tijd in de ziektewet, besloot de 42-jarige Marja “de beuk erin te gooien” en deed mee met het televisieprogramma Showmasters (een soort zang- en presentatie talentenjacht). Hoewel ze niet won, sprong ze in ‘t oog van boekingsagent Dini Maagdenberg. “Haar strot…was fantastisch,” vertelt Dini. “Ze kon makkelijk Ella Fitzgerald zingen, maar ook heel goed entertainen. Zo’n ongeremde vrouw kenden we in Nederland nog niet.” Na Showmasters mocht ze zingen bij het televisieprogramma van Paul de Leeuw, kreeg ze een platencontract en haar eerste hit met haar interpretatie van het kleinkunstliedje De Wandelclub. 

Klein fragmentje uit De Wandelclub, die door haar lesbienneschap wellicht een andere ondertoon krijgt:

Wij zijn dol op de merels

We motten geen kerels

“In het begin was ze niet zo gecharmeerd van die Nederlandstalige liedjes, ze wilde liever rock ‘n roll zingen,” vertelt Dini verder. “Maar ze was een moeder met vier kids en daar moest ze voor zorgen. Met die Nederlandstalige liedjes verdiende ze in plaats van een paar honderd, een paar duizend euro.” Nederlandstalige muziek werd in de jaren negentig hartstikke populair, met name door de programma’s van Paul de Leeuw en de opkomst van commerciële televisie. Zendtijd werd onder andere opgevuld met talentenjachten als Showmasters en muziekprogramma’s. 

Nu ze bekender werd, dachten haar zoon Jan en haar broer Hans mee over haar imago. “M’n moeders haar was heel dun, en als er dan van achter een lamp op scheen kon je er dwars doorheen kijken. Daar moesten we iets op verzinnen. Ik had een boeddhabeeldje die ik liet zien aan haar, onder het mom van: misschien moet je het zo doen. Dat vond ze een te gek idee, ze had overal de ballen voor,” vertelt Jan. 

Met een hondentondeuse scheert ze haar hoofd kaal. En die iconische tule jurken? “Ze wilde iets makkelijks, iets dat ze zo over haar kop heen kon trekken, en waarin ze niet zweette. Dus Hans had haar eerste jurk ontworpen. Het werd een beetje haar trademark, en was lekker goedkoop,” vertelt Jan. Zelf zei Marja daarover: “Ik dacht: laat ik dat dik-zijn maar gebruiken, en het niet proberen af te kleden met zwart zoals alle andere zangeressen.” 

Een van haar voormalige bandleden noemde haar als koosnaampje Sugar, omdat ze zo’n liefhebber van ‘zoet spul’ was, en Lee Hooper was de volledige naam van de eerder genoemde manager van Billie Holiday. Een ode aan zoetigheid, aan haar vroegere carrière, aan de blues. 

Ondanks haar invloed op al deze uiteenlopende gebieden, is er bedroevend weinig belangstelling voor haar werk en nalatenschap. Ik heb contact met de afdelingen genderstudies en mediastudies van universiteiten door heel Nederland, en schrijf vrouwenorganisaties aan als Zij aan Zij en Atria. Bijna allemaal vertellen ze me: een markant figuur, inderdaad, maar verder weten we eigenlijk niets. In de archieven van Atria vind ik drie piepkleine uitgeknipte artikelen, Beeld en Geluid heeft - sinds twee jaar - een korte biografie, Wikipedia heeft drie beknopte hoofdstukken over haar levensloop en in Haags popmuziekarchief Haagse Tijden vind ik een handjevol feitjes over die eerste rockbands waarin ze heeft gespeeld. 

Inmiddels ben ik beland in een Sugar Lee Hooper-youtubefuik, en het valt me op dat ze tijdens optredens, naast tule jurken, ook hiphopoutfits droeg. Oversized t-shirts en basketballbroekjes die je bijvoorbeeld zou verwachten bij vrouwelijke Amerikaanse rappers als Missy Elliott of Queen Latifah – en, eigenlijk best fashionforward voor Nederlandse begrippen in die tijd.

Ik leg dit voor aan Jan, die moet lachen, want ook deze invloed had hij op zijn moeder. “Ik was toen heel erg actief in de r&b- en hiphopscene in New York, en zij vond For Us By Us prachtig. Voor zware mensen ziet dat er ook vet uit. Ze was sowieso groot fan van afrocentrische culturen: soul, funk, disco en jazz.” Ik hoef eigenlijk niet meer te gissen naar wie de psychedelische artwork voor Lots of Sugar heeft gemaakt, de plaat waarmee dit alles begon. Hij bevestigt: “Jep, dat was ik.” 

De combinatie van die bonte, hyperfeminiene tule jurken en masculiene, bijna butch-achtige hiphop-outfits – daar was natuurlijk geen binair touw aan vast te knopen. Bovendien: geen enkele andere vrouwelijke artiest was toen kaal, groot en lesbisch. Sugar Lee stond heerlijk haaks tegenover het dominante vrouwenbeeld, dat toen werd gevormd door nieuwe popsterren als Jennifer Lopez, Britney Spears en Mariah Carey. Allemaal jong, dun, heteroseksueel, en onderworpen aan de mannelijke blik. Onze parallelle rijzende ster was Sugar Lee Hooper, onbeschaamd zichzelf. In die zin rekte ze, alleen al door haar verschijning, alle verwachtingen die bij vrouw-zijn horen op. “Mijn moeder was niet in een hokje te duwen,” constateert Jan trots. 

Hoewel begrippen als genderfluïde of queer toen in Nederland nog niet echt gebruikt werden, en ze zich daar waarschijnlijk helemaal niet mee zou willen identificeren (Jan vertelt dat ze het begrip lesbisch eigenlijk ook al niks vond, want ze was gewoon wie ze was), was zij misschien, met een bril op van nu, wél het eerste Nederlandse schoolvoorbeeld ervan. Ik stel me voor dat ze hierop zou zeggen: “Dat heette toen nog gewoon maling hebben.” 

En ondanks dat iedereen haar inderdaad beschrijft als iemand die overal lak aan had, was ze, tegenstrijdig genoeg, hartstikke begaan en betrokken. In interviews vertelt ze over haar hekel aan intolerantie (‘het discrimineren op basis van huidskleur of op basis van anders-zijn’) en dierenleed. Ze vertelt over hoe ze andere plus-size vrouwen probeert te inspireren door zichzelf niet af te kleden in zwart, maar door juist alles onbeschaamd te laten zien in feestelijke, weinig-verhullende jurken. Ze wond zich op over het milieu en, bijvoorbeeld, toenemende agressie bij voetbalwedstrijden – opvallend, want dat was ook háár publiek. Maar ze sprak zich ook uit over misgendered worden en over grenzen die zomaar worden overschreden. “Men denkt onmiddellijk: kaal en die kleren, dat zal wel een travestiet zijn. Roept er zo’n vent: ben je nou een kerel of een waif. Dan zeg ik (ze wijst op haar indrukwekkende boezem, red): zal ik u er eens mee om de oren slaan?” In datzelfde interview wijst ze erop dat haar kinderen heus bewijzen dat ze écht een vrouw is. Tegen een Zeeuwse krant vertelt ze: “Ik heb een keer een man een knal voor zijn kop gegeven. Hij zoende me eerst op m’n hoofd en toen op mijn mond.” 

Een ander vooruitstrevend gegeven van Marja van der Toorn: ze was de eerste artiest die in 2001, toen het homohuwelijk in Nederland legaal werd, trouwde met iemand van hetzelfde geslacht.

“Ik denk dat ze absoluut impact heeft gehad op vrouwen die op vrouwen vallen,” vertelt haar zus Jeanine. “Ze was een voorbeeld. Ze vond het belangrijk om erover te vertellen in interviews, om andere lhbt’ers een hart onder de riem te steken, om de acceptatie verder te helpen. Dat was best nieuw voor die tijd, en in deze tijd had ze ook echt wel op de barricaden gestaan.” “Maar ook binnen ons gezin en in onze omgeving was dat heel open,” vertelt ze verder. “Marja was lesbisch, mijn broer Hans homoseksueel, en we hadden ook heel veel lhbt’ers als vrienden.” 

Sugar Lee Hooper scoorde in de jaren negentig twee hits (O, Wat Ben Je Mooi en De Wandelclub, de laatste stond tien weken in de hitlijsten), en maakte drie albums: Lots of Sugar, Toeters en Bellen en Het Mag Geen Naam Hebben. Ze was, samen met Marco Borsato, de meest gevraagde artiest in 1994. “De Nederlandstalige muziek die mijn moeder maakte waren allemaal grappige songs, een beetje comedian-achtig. Ze was ook een clown, maar tegelijkertijd nam ze haar taak als entertainer heel serieus,” vertelt Jan. Ze zong toen voornamelijk feestmuziek en liet zich vaak zien in het schnabbelcircuit (optredens in tv-programma’s, feestzalen en op braderieën), wat ongetwijfeld invloed had op de beeldvorming over haar, en op hoe belangrijk ze werd gevonden als artiest. Door haar open houding over haar privéleven, voorliefde voor geintjes, bonte verschijning en haar nauwe banden met de roddelbladen (“Ik ben een open boek. Niemand hoeft zich te verstoppen in een prullenbak om een foto van mij in een badpak te krijgen”) was het voor de media makkelijk haar te verbasteren tot karikatuur. En dat maakte haar, logischerwijs, weer een prima onderwerp voor satire en spot. 

“Dat mensen negatief over haar schreven liet haar compleet koud, ze kon er zelf wel om lachen. Maar als het heel persoonlijk was of vuil, dan ging ze er wel achteraan,” vertelt Jan. “Maar ik vond dat helemaal niet cool. Ik heb ook vaak genoeg woorden gewisseld met mensen die over haar schreven. Ik heb daar wel last van gehad, ben vaak boos geweest.” Ook Eddy Chatelin, haar levenslange vriend van The New Crazy Rockers, laat weten dat hij de spot spijtig vond. “Ze werd beoordeeld op haar uiterlijk en haar feestmuziek-act, en in een hokje geduwd, terwijl ze heel andere kwaliteiten had.” 

In 2010 viel Marja van haar scootmobiel af, en stierf in het ziekenhuis door een medische fout. Ik vraag aan Jan wat haar nalatenschap is. “Cultureel en muzikaal is ze naar mijn idee echt onderschat, dus in die zin is haar nalatenschap minder dan ze volgens mij verdient. Maar ze is wél het bewijs dat iedereen met talent de mogelijkheid heeft om zichzelf te ontplooien. Ze representeerde toen alles wat tegen je zou werken als vrouw in de muziekindustrie: ze was lesbisch, kaal, dik, raar, oud en had een grote bek. Maar weet je wat, ze was toch heel erg succesvol. Al die muren heeft ze eigenhandig gesloopt.” 

Hoe moeten we Sugar Lee herinneren? “Nou,” zegt Jeanine, “Ik heb de laatste jaren van haar loopbaan samen met mijn man haar management gedaan. Een paar seconden voordat ze op moest zat ze soms nog even hardop haar boodschappenlijstje door te nemen. Totaal geen nervositeit. Of, als ze dan ergens moest optreden, en ik even de coulissen verliet om een harinkje te halen, zag ze me niet meer en toeterde ze schaamteloos door de microfoon: ‘Wáár is m’n zus?’ Ik schaamde me dood. Ik heb zo gelachen met dat mens, het was zo’n leuk wijf. Het liefst wil ze zo herinnerd worden, denk ik.”