De idiote complottheorieën die je in de gevangenis hoort

“Is er een gezicht op Mars?”, wil een gedetineerde weten.

Hij staat in de deuropening van mijn kantoor, zo blij als een kind. Nadat hij een programma op History Channel zag, besloot hij dat er een menselijk gezicht te zien was op de oppervlakte van de rode planeet. Misschien wel gemaakt door buitenaardse wezens.

We zoeken samen op internet naar informatie. Het blijkt dat er inderdaad iets te zien is op Mars dat lijkt op een gezicht, maar de foto’s en data laten uiteraard zien dat het gewoon een rots is.

Hij lijkt oprecht teleurgesteld. Hij hoopte erop dat de mens ook in de ruimte aanwezig zou zijn.

Als gevangenisbibliothecaris krijg je een boel interessante vragen. Gedetineerden hebben geen normale toegang tot het internet. In tegenstelling tot mensen die niet vastzitten, die gewoon iets kunnen Googelen, moeten gevangenen het doen met een wat ouderwetse manier van dingen opzoeken: de encyclopedie.

Ze kunnen ook een beroep doen op een tussenpersoon als ik, als ze een schriftelijk verzoek indienen om informatie van internet het halen. Wij proberen daar dan zo goed mogelijk op te reageren, met recente en betrouwbare bronnen.

Een gedetineerde overhandigt me een oeroud fotokopietje en vraagt naar de sociale voorzieningen die hem staan te wachten als hij vrijkomt. Het papier belooft hem een jarenlange bijstandsuitkering van de overheid.

Bekijk ook: El Naya, de verborgen smokkelroute in Colombia

Het is gevangenisfolklore: de mythe dat je een boel geld krijgt als je uit de gevangenis komt. De overheid weet van het bestaan van dit soort desinformatie en heeft brochures laten maken waarin uitgelegd wordt waar je recht op hebt als je terugkeert in de maatschappij.

“Maar op dit papier staat dat je het bestaan van zo’n uitkering zult ontkennen,” zegt de gedetineerde nadat ik hem zo’n brochure overhandig.

Ik sta met m’n mond vol tanden. Hij laat de brochure achter als hij vertrekt. Een herinnering aan het feit dat mensen horen wat ze willen horen.

Een van de medewerkers van de bibliotheek, een zwarte man, zegt dat hij Brown-Bey heet, niet Brown, omdat hij de Moorish Science Temple of America aanhangt. Gedetineerden zoals hij voegen namen als ‘Bey’ of ‘El’ toe aan hun achternaam, en symbool van hun Moorse achtergrond.

De Moren treffen elkaar wekelijks tijdens het vrijdaggebed in de gymzaal vlakbij de bibliotheek. Als ze binnen komen lopen met hun wapperende gewaden en tulbanden, zien ze er meer uit als oude wijze mannen en herders dan als gevangenen. Anderen dragen een aangepaste fez, ook een symbool van de Moorish Science Temple.

De Moorish Science Temple deelt een verwantschap met de Sovereign Citizen-beweging, die vinden dat de wetten en het leiderschap van de Verenigde Staten niet gelden voor hun.

De man gaat verder door te vertellen dat soevereine burgers geen belasting hoeven te betalen vanwege de ‘stroman’-theorie. De uitleg is nogal ingewikkeld en het duurt even voordat ik begrijp waar hij het over heeft. Het komt erop neer dat alle mensen twee personen zijn, een wettelijke en een fysieke, en dat die laatste niet verantwoordelijk is voor de schulden of belastingplichten van de eerste.

Maar de belastingdienst is zich erg bewust van deze theorie en iedereen die hiermee aan komt zetten krijgt 5000 dollar boete voor “frivole belastingaangifte”.

Dit probeer ik uit te leggen aan de man. Hij wil het niet begrijpen.

“Schrijf gewoon ‘Frank’ waar de postzegel hoort,” roept de ene gevangene naar de ander.

Ik vraag waar hij het over heeft. Hij vertelt dat het algemeen bekend is dat een rijke man genaamd Frank al zijn miljoenen dollars doneerde aan de posterijen toen hij stierf. Nu kunnen arme mensen gewoon zijn naam op een envelop schrijven en wordt de brief gratis bezorgd.

Veel gevangenen zweren dat ze deze methode hebben gebruikt en dat het werkt.

Het grappige is dat dit in Amerika dus echt gebruikt werd door leden van het eerste Continental Congress in 1775. Vertegenwoordigers konden zo brieven versturen door een envelop te signeren. Als je het woord ‘frank’ opzoekt in een Engels woordenboek, is een van de definities: “De handtekening van de afzender op een gefrankeerde brief in plaats van een postzegel.”

Op dit soort momenten voel ik me meer een antropoloog dan een bibliothecaris. De gevangenis lijkt een soort tijdscapsule, waar ideeën uit het oude Rome en de vroege Verenigde Staten nog steeds voortbestaan.

“Is Michelle Obama een vrijmetselaar?”

Het is een serieuze vraag van een gedetineerde. Ik zucht terwijl ik het opzoek op Google. Veel gevangenen zijn ervan overtuigd dat de vrijmetselaars de macht hebben in de wereld. Ik geef Dan Brown daar de schuld van, zijn boeken worden veel gelezen in de gevangenis.

“Ze zit sowieso bij de Illuminati,” zegt een andere gedetineerde. “Ik zag haar op tv een handgebaar maken dat bij de vrijmetselaars hoort.”

In een poging om een gesprek aan te knopen, vraag ik: “Wat is de Illuminati?”

“Het is een geheim genootschap dat de planeet bestuurt met behulp van de New World Order.”

“Wie zit er nog meer bij de Illuminati?” vraag ik.

Volgens de gevangenen zijn er veel beroemde leden van de Illuminati. Barack Obama, Jay-Z en Beyoncé, Justin Bieber en Bono. Ik hoor vaak over het Alziend Oog dat te zien is op het dollarbiljet. Het teken dat de vrijmetselaars in het geniep regeren over Amerika.

Ik vertel ze dat de huidige vrijmetselaars ontkennen dat ze iets te maken hebben met het ontwerp van het biljet.

“Natuurlijk ontkennen ze dat.”

Blanke superioriteit is ook een springlevende samenzweringstheorie in de gevangenis. Bibliotheekboeken worden constant beklad met racistische symbolen, zoals 14/88.

Onze medewerkers maken die symbolen onleesbaar met een zwarte merkstift, maar het heeft weinig zin. De boeken worden uitgeleend en komen weer terug met dezelfde symbolen.

Een andere gedetineerde vraagt op een onschuldige toon wat het plan voor wereldoverheersing van de joden inhoudt.

“Welk plan bedoel je?” vraag ik.

“Ik las erover in een boek. Dat de joden slim zijn en samenwerken en een plan hebben om de media over te nemen, zodat ze de wereld kunnen overheersen. Zijn de media niet in handen van de joden?”

Na een paar vragen te stellen kom ik erachter dat het boek waar de gedetineerde naar verwijst The Protocols of the Elders of Zion is. Daar staat valse, antisemitische propaganda in, het werd begin twintigste eeuw gepubliceerd in Rusland.

Ik praat er wat over met de gevangene en zie dat er ergens een lichtje begint te branden. Hij is een beetje ondersteboven dat hij niet wist dat dit klassieke stukje haatliteratuur gebruikt werd tegen de joden tijdens de Holocaust.

Ik heb dit afstotelijke boek nog niet ontdekt in mijn bibliotheek, maar ik stel me voor dat er kopietjes van rondgaan, net als het nepformulier van de belastingdienst. Het klopt dat samenzweringstheorieën overal populair zijn, misschien tegenwoordig zelfs meer dan in het verleden. Maar ze tieren welig in het gevangenissysteem, waar onderwijs nauwelijks bestaat en waar het budget voor scholing steeds gekort wordt.

Ik begin met boeken meebrengen. Twee zakken per dag. Om de gevangenisbibliotheek nieuw leven in de blazen. De gedetineerden zijn nieuwsgierig. Waar komen ze vandaan? Koop ik ze zelf? Zijn ze gedoneerd? Hoe kan het dat ik toegang heb tot zo veel boeken?

Een van de medewerkers, een jongeman uit Philadelphia, kijkt me aan met een glinstering in zijn ogen.

“Ik weet het,” zegt hij. “Jij hoort bij de boekenilluminati.”

Ik kijk hem lachend aan.