Heb jij al gedacht aan je pensioen?

In Frankrijk is men al weken aan het zot komen over de optrekking van de pensioenleeftijd naar 64, terwijl we in België ons lot aanvaard hebben zonder veel geklaag: de huidige pensioenleeftijd is 65, in 2025 zal dat 66 zijn en in 2030 67 jaar (ja, dat is al beslist, als je er niet blij mee bent probeer dan eerder te sterven). 

Maar werken Belgen dan zó graag? Zijn we bang om lui te zijn? Zijn we al aan het denken over ons pensioen hoewel we nog zeker 30 jaar te gaan hebben? En heeft het zelfs nut om daar nu al over te denken terwijl we waarschijnlijk toch gewoon gaan verdrinken in een met plastic gevulde oceaan onder een 50 graden blakende zon? Ik vroeg eens rond bij mijn vrienden om te kijken of ze bezorgd waren om hun pensioen, en nu leef ik ergens tussen pessimisme en ontgoocheling in. 

VICE: Sta je ooit stil bij je pensioen?
Jessica: Nee, niet echt. Om eerlijk te zijn vind ik het nogal moeilijk om daarover te denken - ik weet niet of dat komt doordat ik denk dat ik ga sterven voor ik op pensioen mag, of omdat ze de legale leeftijd steeds verder zullen pushen. Dus ik ben er ook niet echt op voorbereid. Ik ben 35, en ben al bijna 15 jaar aan het werk, maar ik heb absoluut geen spaargeld voor mijn pensioen.

Maak je je daar zorgen over?
Ja en neen. Ik moet toegeven dat ik best pessimistisch ben over de toekomst, dus probeer ik er niet te veel vragen bij te stellen. Ik zie wel wat er gebeurt. Het belangrijkste voor mij is dat ik geen spijt heb van iets. Ik heb als twintiger, vooral in de tweede helft, heel veel spijt gehad dat ik niet ben gaan studeren. Iets wat ervoor zou zorgen dat ik een job zou vinden die beter bij mij past. Het heeft even geduurd maar vandaag ben ik blij en trots om terug naar school te kunnen gaan om een bachelor diploma te behalen. Zo geraak ik uit die vicieuze cirkel van werken om te overleven, en depressies. 

Congrats! En heb je carrièreplannen?
Niet echt. Ik heb een paar semi-lange en langetermijnprojecten, maar ik leef meer van dag tot dag. Hoe dan ook, tussen gezondheidscrises, oorlog en klimaatverandering in, zijn er veel dingen waar we geen zeg over hebben maar wel onze toekomst kunnen beïnvloeden. Dus nu ben ik vooral bezig met mijn doel te bereiken: afstuderen met de hoop een job te vinden die niet zo op me doorweegt… allez ja, dat is toch de bedoeling. Ik vind het wel eng te denken dat ik bijna 40 zal zijn tegen dat ik afstudeer, maar tegelijk heb ik ook iets heel waardevol geleerd: vanaf nu ga ik gewoon doen wat ik wil, zonder er te lang mee te wachten - ik heb al genoeg tijd verspild. Met ouder te worden besefte ik dat ik meer wou uit m’n leven. Ik moest stoppen met wachten op het juiste moment en het gewoon doen. Ik zal misschien nog falen, maar ik ga tenminste niet sterven met een schuldgevoel omdat ik het niet heb geprobeerd. 

Wat denk je over de rol van werk in onze maatschappij?
Ik ben blij voor degenen die een goeie carrière hebben, zeker als het ze blij maakt. Maar ik denk dat de meesten echt lijden onder het systeem waarin we vastzitten. Het idee dat je je hele leven moet werken en pas kunt genieten als je op pensioen gaat is ongezond. Ik denk vaak na over ons kapitalistische systeem en deze noodzaak om te werken om te kunnen overleven, om op een jonge leeftijd te moeten kiezen wat je wilt halen uit het leven… allemaal zodat een ander rijk kan worden. Je kunt niet ontsnappen van te moeten werken, en de mensen die niet werken zijn in de minderheid, ze worden beschouwd als lui, profiteurs. Mensen die wel werken zitten vast in jobs waar het precies normaal is om altijd bereikbaar te zijn, waar het bestuur een systeem van personeelstekort in stand houdt omdat ze zo weinig mogelijk werkkracht willen aanvaarden om zo veel mogelijk winst te maken. Het hele systeem moet op de schop, en ik claim niet de ideale oplossing te hebben, maar het is zo belangrijk om kritisch te zijn. 

VICE: Als ik het heb over “pensioen”, wat betekent dat dan voor jou?
Augustin: Tijdens mijn studies zat ik opeens in geldnood, dus ben ik in retail gaan werken. Het was bedoeld als een tijdelijke oplossing, maar ik ben er uiteindelijk drie jaar blijven werken. We vergeten vaak het werk gedaan door een kassamedewerker of winkelmanager. Maar de hele dag achter kassa staan waar het enige contact met je klanten is in de vorm van “wil je een zakje?” of “heb je een klantenkaart?”, dat weegt door. Confituurpotten en kratjes bier dragen ook trouwens. In een van de winkels werden we gecontroleerd op onze snelheid met een bord waar kleuren op hingen: groen voor de eerste, rood voor de laatste. Er leefde een soort van competitieve sfeer door de hiërarchie, en dat was zwaar voor de mentale en fysieke toestand van de werknemers, zelfs de jongsten. Om dat te blijven doen tot je 67 bent, hevig. Daarom begrijp ik het volledig als mensen gaan protesteren in Frankrijk, destijds ben ik ook op straat gekomen tegen het plan van de regering Michel om de leeftijd op te trekken naar 67 jaar.

Wat maakt jou vooral opstandig?
Ze willen de pensioenleeftijd steeds blijven verhogen omdat mensen langer leven: dat mensen langer leven is omdat we minder werken. De bedoeling van de moderniteit was altijd al zodat mensen meer vrije tijd zouden hebben naast het werken. En vrije tijd wil niet noodzakelijk zeggen dat we die tijd “ijdel” spenderen: integendeel, veel gepensioneerden doen vrijwilligerswerk, zorgen voor hun kleinkinderen, lezen of schrijven, enzv. Maar omdat die tijd niet winstgevend wordt gespendeerd, wordt het bestempeld als “nutteloos” en dat wil men zo lang mogelijk uitstellen. Als de levensduur verlengd geraakt - en dat feit weerleg ik ook niet - mogen we niet vergeten dat levensverwachtingen op vlak van gezondheid wel stagneren en zelfs verslechteren bij sommige delen van de bevolking, zoals de armsten en de meest kwetsbaren. 

Je zou misschien wel een andere blik hebben op werk als je niet in de retail had gezeten, niet?
Ja, dat is zeker. Ik had het geluk dat ik kon stoppen en terug naar school kon gaan om een meer geleerde job te kunnen krijgen. Maar ik vergeet mijn tijd in de supermarkt nooit. Dat heeft me veel geleerd, en ik denk dat elke economist of politieker die naar voren komt met van die hervorming zoals deze over de pensioenen, dat die ook wel eens een aantal jaar zo’n job mogen doen om te begrijpen wat het echt is. De sleur die erin zit. We willen waarde halen uit ons werk, maar voor velen is het vandaag gewoon een manier om rond te komen. Als je kijkt naar hoeveel tijd we spenderen aan werk in ons leven, zou het iets moeten zijn waar we voldoening uit halen, dat ons leven zin geeft. 

Die frustratie leeft ook echt, het gebrek aan zingeving. Wat zou dat kunnen veroorzaakt hebben denk je?
Dat is een opeenstapeling van een hoop zaken: de verzwakking van vakbonden, bestuursmethoden op basis van neoliberale idealen die in onze publieke structuren doorgesijpeld zijn, human resource directeurs die de kant van de bazen kiezen… Vandaag is er een heel deel van de bevolking die werken moedeloos ervaart: het zou net iets moeten zijn waarmee je bijdraagt aan de maatschappij, waarvoor je in ruil iets ontvangt om een waardig leven te leiden. Dat is nu helemaal niet het geval. We zagen tijdens de pandemie dat er heel wat essentiële jobs zijn, en dat zij het slechtst betaald worden. Ons werd een “wereld erna” beloofd, maar eigenlijk is het dezelfde van voorheen, maar dan erger. 

Dus je bent eerder pessimistisch, als ik het goed begrijp?
Ik citeer liever een zinnetje van de Italiaanse, marxistische geleerde Antonio Gramsci: “We moeten het pessimisme van de intelligentie combineren met het optimisme van de wilskracht.” Want enkel samen, en door de sociale strijd, zullen we onze werkomstandigheden en rechten op pensioen kunnen verbeteren. 

VICE: 26 is best jong voor jouw positie! Ben je omhoog geklommen aan toptempo of kon je de baas chanteren?
Quentin: Ik ben beginnen werken op mijn 21ste, al mijn vrienden zaten toen nog op school. Ik heb enorm hard gewerkt en enkele strategische keuzes gemaakt, dus ja, ik ben sneller omhoog kunnen klimmen dan de gemiddelde persoon. 

Zie je jezelf als iemand ambitieus?
Zeker. Dat heb ik mee van mijn vader: als kind zag ik hem altijd hard werken, soms ging ik zelfs mee met hem en keek ik toe, vol bewondering, hoe hij werkte. Het zorgde ervoor dat ik ook met zoveel passie wilde kunnen werken. Ik doe mijn werk echt graag, ik doe altijd mijn best om alles perfect te verzorgen, zelfs de kleinste details. En daarbij heb ik ook gewoon een vastberadenheid om steeds verder te willen gaan. Dus ik zie mijn job ook niet als een taak, maar eerder een uitdaging: Ik wil evolueren, blijven leren, mezelf ontdekken en nooit die passie kwijt raken. 

En lukt het om je werk te balanceren met je persoonlijke leven?
Ja hoor, geen zorgen! Ik leef een beetje het “work hard, play hard” cliché: tijdens het weekend of op vakantie dan ben ik helemaal gedisconnect, ik hou me niet bezig met werk. Dat helpt me een balans te behouden die werkt voor mij. 

Je bent nog jong, denk je dat je hetzelfde tempo lang zal kunnen behouden?
Het klopt wel dat ik momenteel een beetje aan 1000km/u leef, maar ik heb het gevoel dat ik me dat momenteel ook kan permitteren. Dus geniet ik er gewoon van. En met de jaren veronderstel ik dat ik het wel rustiger aan zal doen. Maar nu ga ik er gewoon volop voor, zolang ik energie genoeg heb. Het idee is om mezelf nu wat te pushen zodat het later niet meer hoeft. 

En denk je soms aan je pensioen?
Eerlijk? Niet echt. In ieder geval toch niet in mijn dagelijkse leven. Dat is zo ver weg, dat het me nutteloos lijkt me daar nu zorgen over te maken. En doordat de pensioenleeftijd ook steeds verder wordt gelegd, heb ik ook genoeg tijd om er nog over na te denken. Het enige wat ik nu wel doe is pensioensparen, maar dat is vooral omdat het niet veel moeite is en het heeft op de korte termijn ook een positief gevolg voor mijn belastingen. 

En wanneer - of misschien beter als - je pensioen eindelijk aanbreekt, hoe ziet dat eruit voor jou?
Ik ga hout vasthouden want ik hoop dat mijn gezondheid en financiële situatie me zullen toelaten te kunnen doen wat ik doorheen de rest van mijn leven niet kon: reizen en de wereld op m’n gemak gaan verkennen. 

Wat houdt je tegen dat nu al te doen?
Tijd. Ik probeer best vaak te reizen, maar ik ga waarschijnlijk veel meer tijd hebben als ik op pensioen ben. Soms denk ik erover na om een loopbaanonderbreking te nemen over een paar jaar, zodat ik een grote reis kan maken. Ik ben al 3 keer van bedrijf veranderd en 4 keer van job in de 5 jaar sinds ik werk, dus het zou wel nice zijn een pauze te pakken. 

VICE: Denk je ooit na over je pensioen?
Steven: Elke dag! Ik heb een heel duidelijk, gedetailleerd beeld van hoe mijn leven eruit zal zien. Ik weet al dat ik zeker een derde van een jaar aan de Egeïsche Zee wil doorbrengen, zodat ik elke ochtend kan gaan zwemmen. 

Wow, een heel programma. Nog 27 jaar te gaan.
Nee, verre van. Ik zie mijn pensioen als een nieuwe fase in mijn leven waar ik niet noodzakelijk stop met werken, maar wel mijn levenskwaliteit als prioriteit zal stellen, en ik ben niet van plan om te wachten tot ik oud ben om dat te doen. Mijn vader heeft zijn hele leven hard gewerkt, hij was altijd een handige man en droomde ervan een huis te bouwen in Portugal. Maar tegen de tijd dat hij eindelijk zijn droom kon vervullen, waren zijn handen niet meer zo goed… Als er een iets is dat ik heb geleerd hieruit, is om niet te wachten met pensioneren tot iemand me toestemming geeft. 

Dus hoe ga je dit alles organiseren?
Ik heb een paar jaar geleden mijn eigen grafisch design- en webdevelopment bureau opgestart, ik wou een job in een vakgebied dat me interesseerde zonder een baas die me oplegt dingen te doen waar ik zelf niet achter sta. Ik heb enorm hard gewerkt en het begint eindelijk te lonen: het idee is nu om mezelf steeds minder onmisbaar te maken, zodat het bedrijf zich zonder mij kan redden. Of op z’n minst zodat mijn functie minder prominent is. We hebben een jonge, maar enorm getalenteerde groep die graag meer verantwoordelijkheid wil opnemen. Alles gaat dus goed. Het is aan mij om ze te motiveren en de ruimte te geven meer autonoom te worden. 

Het is grappig, bijna vreemd zelfs, om met iemand te praten die zo optimistisch is over de toekomst…
Je kunt je niet voorstellen hoe hard ik sta te springen hiervoor. 

VICE: Hoe ziet je leven er momenteel uit?
Raïssa: Ik werk fulltime voor een nonprofit organisatie, ik ben moeder van twee jonge kinderen, een muzikant en curator, en ben ook net gestart als freelance diversiteitsadviseur. Je kunt je inbeelden dat het niet altijd gemakkelijk is al deze rollen en ambities te combineren, zelfs al vind ik ze allemaal leuk om te doen. Ik hou van mijn job, ik doe het met veel liefde en het helpt me te groeien terwijl ik toch nog met beide beentjes op de grond blijf staan. Maar uiteindelijk blijft het vooral een manier om mijn familie te onderhouden. Ik hoop snel iets meer financieel stabiel te kunnen zijn zodat ik me wat meer door mijn verlangens kan laten leiden.

Kun je jezelf al voorstellen op pensioen?
Zeker weten. Het klinkt heel chill: iedere keer ik mijn moeder en schoonouders zie, heb ik het gevoel dat ze een tweede jeugd beleven. Ze hebben zoveel plezier en doen dingen waar ze voordien geen tijd voor hadden. Als het aan mij is hoop ik me ook in een genoeg geprivilegieerde situatie te bevinden om dezelfde levensstijl te hebben: tijd kunnen nemen voor mezelf, genieten van simpele dingen. En de kers op de taart is natuurlijk grootmoeder zijn: de vreugde van kinderen zonder de verplichtingen. 

Ben je je al aan het voorbereiden tegen dan?
Ik heb een pensioenspaarplan via de bank, want ik ben bang dat tegen wanneer ik de leeftijd zal bereikt hebben, de staat de hoeveelheid geld zo goed mogelijk zal verkleind hebben, zelfs als ik elke maand, jarenlang, heb gespaard. Ik maak mezelf niets wijs. En ik wil ook niet in armoede leven als ik oud ben. Daarom dat ik ook als freelancer werk, zodat ik wat geld aan de kant kan steken. 

Voel je je optimistisch als je aan je toekomst denkt?
Dat hangt af van dag tot dag. Als ik kijk naar wat er allemaal gebeurt in de wereld - oorlog, inflatie, pandemie, klimaat - dan ben ik redelijk angstig. Maar ik probeer ook wel dankbaar te zijn voor wat ik heb, en probeer er het beste van te maken: ik ben gezond, ik heb mijn gezin, mijn vrienden … en als ik erover nadenk, dan zeg ik tegen mezelf dat mijn leven waardevol is, en dat ik hoop om gelukkig oud te worden. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.