Beogradski spomenici posvećeni ženama su divni

Samo na trgovima i u parkovima, Beograd broji 192 spomenika i 237 postavljenih skulptura. Oni posvećeni ženama su u znatnoj manjini: sa prijateljima i poznanicima se uglavnom nalazimo "kod Konja", "kod Vuka" ili na Trgu Nikole Pašića, a u parkovima ćemo se najčešće susreti sa Dositejem Obradovićem, Ivom Andrićem ili "Pobednikom". Na kružnom toku Slavije uvek nas čeka lice Dimitrija Tucovića koje bdi nad našim prekršajima (to mu je jedina moguća funkcija), a sve to sa visine posmatra jedan "Neznani junak". Doduše u Tašmajdanskom parku će nas dočekati smireno i dostojanstveno krilo Desanke Maksimović, ali činjenica je da je u kamenom ženskom društvu - usamljena. Prvi spomenik u Beogradu posvećen ženi podignut je 1926. na Kalemegdanu - čak 78 godina nakon podizanja prvog javnog spomenika u Beogradu uopšte, bio je posvećen kneginji Zorki.

Književnica i autorka Neda Kovačević je sredinom devedestih počela da se interesuje za beogradske spomenike. Već četiri godine sistematski popisuje spomenike u Beogradu i fotografiše ih. U pripremi je knjiga Beogradski spomenarnik u kojoj je sakupila svu pomenutu građu i obogatila je zanimljivim podacima. Od 437 spomenika koje je popisala, 39 su posvećeni ženama. Najveći broj su narodne heorine, često neke za koje nikada nismo ni čuli, a tu su i lekarke, književnice, slikarke, dobrotvorke.

Ipak neke od najznačajnijih žena srpske istorije nisu uspele da uđu u ovaj maleni broj počasti odanih ženama, Nedi je najviše žao što Beograd ne krase biste Anice Savić Rebac, Katarine Milovuk, Ksenije Atanasijević; Milene Pavlović Barili, Mileve Marić-Ajnštajn i Milunke Savić.

Autorka knjige je podelila sa nama neke od najzanimljivih spomenika posvećenim ženama u Beogradu i otkrila nam njihove identitete i priče.

Evgenija N. Naumović-Kiki (Kruševo,1853 - Beograd, 1933) bila je supruga zadužbinara i dobrotvora Nikole Kikija. Vodila je celokupnu korespondenciju muževljeve kompanije, a posle njegove smrti upravljala radom Zadužbine i bavila se dobrotvornim radom. Nikola D. Kiki umro je pred kraj Velikog rata. Tada Evgenija sve poslove povoljno likvidira i gotovinu ulaže u nekretnine, koje pridružuje nekretninama nasleđenim od Nikole. Na placu u Hilandarskoj broj 1, na uglu s Cetinjskom, od sredstava Zadužbine podignuta je zgrada i danas poznata kao „Palata Kiki". U zgradi je bila smeštena škola BTO, danas Trgovačka škola. Druga zadužbina je „Bolnica Nikole i Evgenije Kiki za postradale i siromašne trgovce", u Zvečanskoj. Iz zadužbine je i zgrada u Knez Mihailovoj 50, gde su danas restoran „Snežana" i Nemački kulturni centar. Sva ova imovina posle 1945. je nacionalizovana, a danas se vode sudski postupci za restituciju.

Dragica Pravica (Bijelač kod Trebinja, 1919-1942), bila je učesnica NOB, član KPJ i narodni heroj Jugoslavije. Tokom studija na Filozofskom fakultetu u Beogradu uključila se u političke akcije SKOJ-a i KPJ. Od 1938. do 1941. radila u omladinskoj sekciji udruženja „Neretva", kulturno-umetničkoj grupi studentskog udruženja „Petar Kočić". Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941, u trebinjskoj opštini rukovodila političkim radom s omladinom i ženama. Učestvuje u prikupljanju oružja, formiranju partizanskih jedinica i u oružanim akcijama protiv okupatora. Uhapsili su je četnici lojalni italijanskim okupatorima. Mučena jeu zatvorima „Kazbek" u Dubrovniku i u Ljubomiru kraj Trebinja, ništa ne priznavši, na kraju je streljana.

Marija Bursać (Kamenica kod Drvara 1920-1943), učesnica NOB i prva žena narodni heroj Jugoslavije. Određena za bolničarku, zahtevala da postane borac. U borbama se isticala požrtvovanjem i velikom hrabrošću. Smelo upadala u bunkere, ubijala i zarobljavala ustaše i nemačke vojnike. Septembra 1943. kod sela Prkosa zarobila je četiri nemačka podoficira iz haubičkog voda. U trećem, poslednjem jurišu, bombama uništila tri neprijateljska bunkera. Kad se vraćala da izvuče ranjenog druga, u blizini je eksplodirala minobacačka granata i raznela joj desno stopalo. Do bolnice drvarskog vojnog područja, koja se nalazila u Vidovom Selu udaljenom oko 40 kilometara, ranjenu Mariju nosili su saborci tri dana. Odmah po dolasku primila je antitetanus, ali nogu joj je već zahvatila gangrena. Umrla je 23. septembra i sahranjena na brežuljku Spasovine uz vojne počasti, i masovno prisustvo naroda Kamenice.

Tamara Žuržul (Beograd,1927-1944), učenica Šeste ženske gimnazije u Beogradu, skojevka i učesnica NOB. Borac Šeste srpske NOU brigade na Jastrepcu. Prema novinskom izveštaju iz „Politike" od 17. novembra 1944, posle borbe s Keserovićevim četnicima, ranjena i uhvaćena u jednoj pećini. Nju i još osam ranjenih drugova sprovodili su četnici po Blacu, Aleksincu i Kruševcu, vređajući ih i tukući. Potom je bila zatočena i mučena u zatvoru u Kruševcu, a na kraju, 1. avgusta 1944, u selu Jasika je streljana. Pred samo pogubljenje, iako krajnje iznemogla, Tamara je skupila snage i uzviknula: „Živela revolucija! Smrt izdajicama i slugama okupatora! Živela sloboda!"

Nevenka Urbanova (Stari Bečej, 1909-Beograd, 2007), glumica. Igra je u preko 150 uloga od kojih su najzanačajnije: Lola Montez, Baronesa Kasteli-Glembaj, Gospođa Erlin, Julija, Serafina. Glumila je i u filmovima: Sve radi osmeha, Da sam ranije znala, Sofka, Sreća u torbi, Medaljon sa tri srca. Napisala je knjigu „Svici koji slovima svetle". Osvojila je nagradu Vlade Srbije za ulogu Rine u Nušićevom Pokojniku, zatim prvu nagradu na Festivalu radio i TV drame u Ljubljani za radio monodramu Liptonov čaj, kao i nagrade akademije „Ivo Andrić" i „Dobričin prsten".

Nalazi se u zgradi Klinike za internu medicinu, endokrinologiju, hematologiju i gerijatriju KBC-a „Dragiša Mišović" na Dedinju. Delo Vladimira T. Jokanovića iz 1997. godine.

Rozali Sloter Morton (1876, Linčburg, SAD -1968, Florida, SAD) bila je lekarka, prva žena ginekolog na Njujorškoj poliklinici i hirurg na Koledžu Univerziteta Kolumbija. Tokom Velikog rata organizovala je pomoć vojnicima na Solunskom frontu. Po okončanju rata, u Srbiji je osnovala tri bolnice i obezbedila za njih opremu. Omogućila je i da se 60 studenata iz Srbije školuje u SAD. Autorka je knjige „Žena-hirurg".

Nalazi se u prostorijama UKS, Francuska 7. Delo Koste Angeli Radovanija.

Darinka Jevrić (Glođani kod Peći, 1947- Beograd, 2007), pesnikinja i novinar kulturne rubrike „Jedinstva" u Prištini. Objavila preko 200 razgovora s umetnicima, piscima, slikarima i glumcima. U Prištini za vreme i posle NATO agresije 1999. Od 1999. u Univerzitetskom naselju, kao izbeglica u vlastitom gradu. Godine 2000. povređena u napadu Albanaca na sedište Jugoslovenskog komiteta za saradnju s UNMIK-om. Posle martovskog pogroma 2004. napustila Prištinu. Dela: Dodir leta, Prevareni tišinom, Nestvarni zapisi, Ižice, Hvostanska zemlja, Slovo ljubve, Judin poljubac, Carina na Drini, Dečanska zvona i druge pesme, Psalam bezdomnika i druge pesme.

Soja (Sofija) Jovanović (Beograd, 1922-Beograd, 2002) u pola veka rediteljskog rada ostvarila 50 pozorišnih predstava, osam igranih i 15 TV filmova i drama, lutkarskih predstava i mnoštvo radio-drama. 1957. godine je režirala prvi jugoslovenski film u boji „Pop Ćira i pop Spira", kao i i filmove: „Sumnjivo lice" „Dr", „Put oko sveta", „Silom otac", „Orlovi rano lete", „Diližansa snova". Na televiziji je radila adaptaciju i režiju serije „Osma ofanziva", kao i Ne tuguj Bronzana stražo i Osma ofanziva.

Pratite VICE na Facebooku, Twitteru i Instagramu