Als een soort kameleon baant ketamine zich sinds enkele jaren niet alleen een weg door de clubscene, maar ook door de medische wereld. Terwijl nachtraven naar special K grijpen om uit hun lichaam te treden, wordt het middel in psychiatrische centra en ziekenhuizen sinds een paar jaar gebruikt in de behandeling tegen depressies. Want jawel, volgens experten onderdrukt ketamine - verdovingsmiddel slash dissociatieve drug - symptomen van zware depressies sneller dan traditionele antidepressiva à la Prozac.
Advertentie
In de VS leidde die wetenschap zelfs tot een wildgroei aan ‘ketamine clinics’, waar lage doseringen keta toegediend worden aan zwaar depressieve patiënten: in de Ketamine Health Centers in Florida kan je bijvoorbeeldterecht voor zes ‘infusion sessions’, aangevuld met twee therapiesessies, een psychiatrisch consult en een ‘ketamine assisted psychotherapy’. Kostprijs: 4.000 dollar. Zo’n vaart zal het in ons land waarschijnlijk niet lopen, en gelukkig maar, vindt professor Koen Demyttenaere, die als hoogleraar lesgeeft over en onderzoek voert naar verschillende vormen van depressie, maar ook zelf in het veld staat als psychiater aan de KU Leuven. Sinds dit jaar behandelt hij zwaar depressieve patiënten met een variant van ketamine, al blijft hij wel voorzichtig: “Nee, het is geen wondermiddel, maar de snelle werking is wel spectaculair.”VICE: Hallo professor Demyttenaere, waarom is er nood aan een drug als ketamine om depressie aan te pakken?
Koen Demyttenaere: Er bestaan tientallen klassieke antidepressiva op de markt die allemaal werken, maar wel min of meer op de klassieke neurotransmitters inwerken. Die producten werken eigenlijk onvoldoende: ongeveer zestig procent van de patiënten wordt duidelijk beter en je hebt maar één kans op de drie dat een patiënt volledig zal genezen. Bovendien duurt het vier à zes weken vooraleer het volle effect merkt. Als het onvoldoende werkt, kan je twee antidepressiva combineren, maar begin je eigenlijk opnieuw. De voorbije tien jaar kwam er qua behandeling niet veel nieuws bij, tot er plots nieuwe pistes kwamen die het verschil proberen te maken.
Koen Demyttenaere: Er bestaan tientallen klassieke antidepressiva op de markt die allemaal werken, maar wel min of meer op de klassieke neurotransmitters inwerken. Die producten werken eigenlijk onvoldoende: ongeveer zestig procent van de patiënten wordt duidelijk beter en je hebt maar één kans op de drie dat een patiënt volledig zal genezen. Bovendien duurt het vier à zes weken vooraleer het volle effect merkt. Als het onvoldoende werkt, kan je twee antidepressiva combineren, maar begin je eigenlijk opnieuw. De voorbije tien jaar kwam er qua behandeling niet veel nieuws bij, tot er plots nieuwe pistes kwamen die het verschil proberen te maken.
Advertentie
Waaronder ketamine?
Inderdaad. Maar, voor alle duidelijkheid: ketamine is niet officieel erkend als antidepressivum en esketamine, een variant van ketamine, wordt enkel ingezet voor heel moeilijk behandelbare depressies, niet in eerste lijn dus. Dat is zo omdat het gaat om een product dat prijzig is, dat onder medische controle in een ziekenhuis moet ingenomen worden, en nevenwerkingen veroorzaakt. De nieuwe producten zoals esketamine vergen bijzondere controle - niet voor beginners, eigenlijk. Waarin verschillen ketamine en esketamine dan van andere antidepressieve middelen?
Zoals je wel weet, bestaat ketamine al heel lang als anestheticum. In lagere doseringen wordt ketamine ook gebruikt als recreatieve drug. Tegelijkertijd kunnen ketamine en esketamine op een aantal uren tijd depressie fors verlichten. Dat is behoorlijk spectaculair. Het komt omdat ze op een heel andere neurotransmitter inwerken. Ook suïcidale gedachten verminderen heel snel, maar een beetje onafhankelijk van het antidepressief effect. In de Verenigde Staten en ook in het Verenigd Koninkrijk bestaan intussen tientallen ketamine clinics. Hoe gaan ze daar te werk?
Mensen gaan er één of twee keer per week naartoe en krijgen ketamine intraveneus of esketamine via een neusspray toegediend. Dit moeten onder medische controle in een ziekenhuissetting gebeuren omdat mensen kunnen dissociëren en je loopt risico op bloeddrukverhoging. Er zijn voorlopig onvoldoende data om na te gaan of er toch een verslavingsrisico bestaat op langere termijn.
Inderdaad. Maar, voor alle duidelijkheid: ketamine is niet officieel erkend als antidepressivum en esketamine, een variant van ketamine, wordt enkel ingezet voor heel moeilijk behandelbare depressies, niet in eerste lijn dus. Dat is zo omdat het gaat om een product dat prijzig is, dat onder medische controle in een ziekenhuis moet ingenomen worden, en nevenwerkingen veroorzaakt. De nieuwe producten zoals esketamine vergen bijzondere controle - niet voor beginners, eigenlijk. Waarin verschillen ketamine en esketamine dan van andere antidepressieve middelen?
Zoals je wel weet, bestaat ketamine al heel lang als anestheticum. In lagere doseringen wordt ketamine ook gebruikt als recreatieve drug. Tegelijkertijd kunnen ketamine en esketamine op een aantal uren tijd depressie fors verlichten. Dat is behoorlijk spectaculair. Het komt omdat ze op een heel andere neurotransmitter inwerken. Ook suïcidale gedachten verminderen heel snel, maar een beetje onafhankelijk van het antidepressief effect. In de Verenigde Staten en ook in het Verenigd Koninkrijk bestaan intussen tientallen ketamine clinics. Hoe gaan ze daar te werk?
Mensen gaan er één of twee keer per week naartoe en krijgen ketamine intraveneus of esketamine via een neusspray toegediend. Dit moeten onder medische controle in een ziekenhuissetting gebeuren omdat mensen kunnen dissociëren en je loopt risico op bloeddrukverhoging. Er zijn voorlopig onvoldoende data om na te gaan of er toch een verslavingsrisico bestaat op langere termijn.
Advertentie
Maar gaat het in ons land om hetzelfde type behandeling?
Nee. Officieel gebruiken we eigenlijk esketamine. Van esketamine is een neusspray ontwikkeld. Vervolgens is het middel in 2019 erkend door de FDA in de VS en in juni door het Europees Geneesmiddelenbureau bij ons.Ligt het dissociatieve karakter dan ook lager?
Na een heel aantal studies blijkt van niet. Eigenlijk hebben we nog niet voldoende data voor de gevolgen op lange termijn. Dat blijft het grote vraagteken. Bij mensen die ernstig depressief zijn en bij wie verschillende ‘gewone’ behandelingen niets hebben opgeleverd, proberen we trouwensvaak ECT (elektroconvulsietherapie) - nog altijd de krachtigste behandeling. Nu denk ik dat esketamine voor sommige patiënten een alternatief kan vormen voor die ECT.U zegt dus: de esketaminebehandeling kan op termijn een alternatief zijn voor de krachtigste antidepressiebehandeling?
Misschien in acute fase voor sommige patiënten. Er zijn wel nog altijd tekenen dat ECT krachtiger is, maar mensen hebben sneller schrik van electroshocks. Waarschijnlijk zal esketamine niet zo krachtig zijn, maar een neusspray is waarschijnlijk uitnodigender dan narcose gecombineerd met electroshocks.
Nee. Officieel gebruiken we eigenlijk esketamine. Van esketamine is een neusspray ontwikkeld. Vervolgens is het middel in 2019 erkend door de FDA in de VS en in juni door het Europees Geneesmiddelenbureau bij ons.Ligt het dissociatieve karakter dan ook lager?
Na een heel aantal studies blijkt van niet. Eigenlijk hebben we nog niet voldoende data voor de gevolgen op lange termijn. Dat blijft het grote vraagteken. Bij mensen die ernstig depressief zijn en bij wie verschillende ‘gewone’ behandelingen niets hebben opgeleverd, proberen we trouwensvaak ECT (elektroconvulsietherapie) - nog altijd de krachtigste behandeling. Nu denk ik dat esketamine voor sommige patiënten een alternatief kan vormen voor die ECT.U zegt dus: de esketaminebehandeling kan op termijn een alternatief zijn voor de krachtigste antidepressiebehandeling?
Misschien in acute fase voor sommige patiënten. Er zijn wel nog altijd tekenen dat ECT krachtiger is, maar mensen hebben sneller schrik van electroshocks. Waarschijnlijk zal esketamine niet zo krachtig zijn, maar een neusspray is waarschijnlijk uitnodigender dan narcose gecombineerd met electroshocks.
Advertentie
Hoe verlopen de eerste toedieningen van de neusspray bij jouw patiënten?
Wel, het is geen wondermiddel. Het werkt niet bij iedereen. Maar een aantal mensen voelt zich binnen enkele uren een flink stuk beter. De vraag is: gaat het dan louter om de antidepressieve werking, of speelt er ook wat euforie mee? Maar: elk nieuw product dat op een ander mechanisme inwerkt is welkom omdat het opnieuw een aantal patiënten zal kunnen helpen. Is het dan ‘binnen-buiten’ voor de patiënten?
Nee, zelfs met de neusspray moeten patiënten enkele uren gemonitord worden in het ziekenhuis en wordt hun bloeddruk en de mate van dissociatie in de gaten gehouden. Je mag die dag trouwens niet met de auto rijden.Zijn er patiënten die al overmatig gereageerd hebben op dat dissociatieve?
We zorgen ervoor dat de ruimte, bij ons in Kortenberg, aangenaam ingekleed is en patiënten mogen met een koptelefoon naar hun muziek van keuze luisteren. Die context, en de aanwezigheid van een empathische verpleegkundige, hebben nog niet tot problemen geleid wat betreft dat dissociatieve. Die effecten zijn mild en tijdelijk.Vinden de esketaminebehandelingen nu meer en meer plaats in onze ziekenhuizen?
Nee, het neemt geen wilde vlucht. We proberen het enkel bij een beperkt aantal heel moeilijk behandelbare depressies. Zoals bij elk nieuw product is voorzichtigheid geboden, totdat we meer langetermijnervaringen hebben.
Wel, het is geen wondermiddel. Het werkt niet bij iedereen. Maar een aantal mensen voelt zich binnen enkele uren een flink stuk beter. De vraag is: gaat het dan louter om de antidepressieve werking, of speelt er ook wat euforie mee? Maar: elk nieuw product dat op een ander mechanisme inwerkt is welkom omdat het opnieuw een aantal patiënten zal kunnen helpen. Is het dan ‘binnen-buiten’ voor de patiënten?
Nee, zelfs met de neusspray moeten patiënten enkele uren gemonitord worden in het ziekenhuis en wordt hun bloeddruk en de mate van dissociatie in de gaten gehouden. Je mag die dag trouwens niet met de auto rijden.Zijn er patiënten die al overmatig gereageerd hebben op dat dissociatieve?
We zorgen ervoor dat de ruimte, bij ons in Kortenberg, aangenaam ingekleed is en patiënten mogen met een koptelefoon naar hun muziek van keuze luisteren. Die context, en de aanwezigheid van een empathische verpleegkundige, hebben nog niet tot problemen geleid wat betreft dat dissociatieve. Die effecten zijn mild en tijdelijk.Vinden de esketaminebehandelingen nu meer en meer plaats in onze ziekenhuizen?
Nee, het neemt geen wilde vlucht. We proberen het enkel bij een beperkt aantal heel moeilijk behandelbare depressies. Zoals bij elk nieuw product is voorzichtigheid geboden, totdat we meer langetermijnervaringen hebben.
Advertentie
Zijn dit soort nieuwe middelen meer en meer nodig? Is het zo dat behandelingen bij zwaar depressieve patiënten steeds minder aanslaan?
Ik zou alvast niet zeggen dat er meer en meer zwaar depressieve patiënten zijn. Wat wel belangrijk is: op een eerste antidepressivum reageert een bepaald percentage, op een tweede reageert weer een aantal, maar deze keer een lager aantal dan bij de eerste behandeling, bij een derde product win je meer, maar is de winst weer kleiner, enzovoort. Mijn advies na drie behandelingen luidt: never give up. Bij de vierde behandeling wordt weer een aantal mensen geholpen. Zelfs als het niet met een nieuw middel als esketamine lukt, weten we dat we mensen die zelfs na vijf jaar zware depressie spontaan genezen. Er zijn zoveel modaliteiten om te behandelen. Laten we niet vergeten dat de toevoeging vanpsychotherapie ook bij ernstige depressies een zeer goed effect kan hebben. Ik denk dat we bij zware depressies die lang aanhouden een onderscheid moeten maken tussen wat je acuut doet, zoals ECT of esketamine, en wat je achteraf doet. Ga je verder met ECT of esketamine, of start je met bijvoorbeeld neuromodulatie? Alles hangt af van de voorkeuren en verwachtingen van de patiënt.Zullen we volgens jou ooit het punt bereiken waar esketamine niet alleen in de acute fase maar ook later tijdens een behandeling gebruikt kan worden?
Ketamine in eerste lijn gebruiken gaat volgens mij nooit gebeuren. Niemand kan op dit moment zeggen of het ideaal is om voort te doen wanneer iemand positief reageert op esketamine. Dit zullen centra onafhankelijk beslissen en daarbij wachten we nog op bijkomende langetermijndata. Staan mensen meer en meer open voor alternatieve behandelingen zoals ketamine, esketamine en psilocybine (de werkzame stof in magic mushrooms waarmee ook geëxperimenteerd wordt als antidepressivum)?Mensen blijven daar gereserveerd tegenover staan, denk ik. Maar ook eerste- en tweedelijnsantidepressiva blijven vragen oproepen bij patiënten. Ze vrezen dat die antidepressiva gaan controleren hoe ze zich voelen en wat ze denken. Veel mensen zeggen dat ze liever psychotherapie willen, maar zodra ze met zichzelf geconfronteerd worden, haken ze ook daar te snel en te vaak af. Denk je dat de (es)ketaminebehandelingen aan populariteit zal winnen in de toekomst?
Wij zijn voor ‘shared decision making’. Het is aan ons om te bekijken wanneer we zo’n behandelingen voorstellen. Wij doen de medisch-technische uitleg; wat we weten en niet weten over een product, en de patiënt kijkt naar hun eigen leefwereld en verwachtingen. Dan komt het erop aan om een match te vinden en die keuze maken blijft een grote stap voor een patiënt.Volg VICE België ook op Instagram.
Ik zou alvast niet zeggen dat er meer en meer zwaar depressieve patiënten zijn. Wat wel belangrijk is: op een eerste antidepressivum reageert een bepaald percentage, op een tweede reageert weer een aantal, maar deze keer een lager aantal dan bij de eerste behandeling, bij een derde product win je meer, maar is de winst weer kleiner, enzovoort. Mijn advies na drie behandelingen luidt: never give up. Bij de vierde behandeling wordt weer een aantal mensen geholpen. Zelfs als het niet met een nieuw middel als esketamine lukt, weten we dat we mensen die zelfs na vijf jaar zware depressie spontaan genezen. Er zijn zoveel modaliteiten om te behandelen. Laten we niet vergeten dat de toevoeging vanpsychotherapie ook bij ernstige depressies een zeer goed effect kan hebben. Ik denk dat we bij zware depressies die lang aanhouden een onderscheid moeten maken tussen wat je acuut doet, zoals ECT of esketamine, en wat je achteraf doet. Ga je verder met ECT of esketamine, of start je met bijvoorbeeld neuromodulatie? Alles hangt af van de voorkeuren en verwachtingen van de patiënt.Zullen we volgens jou ooit het punt bereiken waar esketamine niet alleen in de acute fase maar ook later tijdens een behandeling gebruikt kan worden?
Ketamine in eerste lijn gebruiken gaat volgens mij nooit gebeuren. Niemand kan op dit moment zeggen of het ideaal is om voort te doen wanneer iemand positief reageert op esketamine. Dit zullen centra onafhankelijk beslissen en daarbij wachten we nog op bijkomende langetermijndata. Staan mensen meer en meer open voor alternatieve behandelingen zoals ketamine, esketamine en psilocybine (de werkzame stof in magic mushrooms waarmee ook geëxperimenteerd wordt als antidepressivum)?Mensen blijven daar gereserveerd tegenover staan, denk ik. Maar ook eerste- en tweedelijnsantidepressiva blijven vragen oproepen bij patiënten. Ze vrezen dat die antidepressiva gaan controleren hoe ze zich voelen en wat ze denken. Veel mensen zeggen dat ze liever psychotherapie willen, maar zodra ze met zichzelf geconfronteerd worden, haken ze ook daar te snel en te vaak af. Denk je dat de (es)ketaminebehandelingen aan populariteit zal winnen in de toekomst?
Wij zijn voor ‘shared decision making’. Het is aan ons om te bekijken wanneer we zo’n behandelingen voorstellen. Wij doen de medisch-technische uitleg; wat we weten en niet weten over een product, en de patiënt kijkt naar hun eigen leefwereld en verwachtingen. Dan komt het erop aan om een match te vinden en die keuze maken blijft een grote stap voor een patiënt.Volg VICE België ook op Instagram.