De impact van AI op de muziekindustrie, volgens artiesten

We worden constant geweldige technologische vooruitgang beloofd (opgedrongen) die zogezegd ons leven zou kunnen veranderen. Maar dan enkel indien we al die nieuwe dingen kopen vanaf het beschikbaar is. Op den duur zullen we steeds meer adapters nodig hebben om onze harde schijf of een simpele koptelefoon in te pluggen. Om nog maar te zwijgen van de muziekvideo’s gesuggereerd door Youtube met door AI gemaakte muziek. Een artificiële samenwerking van Drake en The Weekend in Heart on My Sleeve, oké. En dan wat? Een rapnummer met de stem van Angèle? Waarom eigenlijk? 

Hoewel we zeker niet de beste kennis bezitten over dit onderwerp, verre van zelfs, vragen we ons toch af of de recente ontwikkelingen binnen AI niet onderschatten. Zelfs Sam Altman, de CEO van OpenAI zei dat hij “een beetje bang” was van de potentiële negatieve gevolgen die de verdere ontwikkeling van AI technologie met zich kan meebrengen. Gisteren nog hoorden we het nieuws dat we binnenkort drones kunnen verwachten die organen voor transplantaties in noodsituaties zouden vervoeren, echter worden drones vandaag vooral gebruikt in de oorlog en sinds kort als koeriers voor Amazon (die toch altijd met slechte ideeën op de proppen komen). En voor de rest kunnen we vooral indrukwekkende shots voor muziekvideo’s verwachten… 

AI speelt nu al een belangrijke rol in de geschiedenis van gedematerialiseerde muziek. Van computer-geassisteerde muziek tot algoritmes die zorgen voor op maat gemaakte aanbevelingen op Spotify. We zouden een hele uitleg kunnen geven waarom er iets schort aan de ethiek van AI, monetisatie en het nut ervan, maar hoe zit het eigenlijk nog met live muziek?

Wij gingen even praten met artiesten en vrienden van Kiosk Radio over AI en festivals in aanloop naar hun eerste festival, Woodblocks Festival in Brussel. 

VICE: Hoe kijk je naar de opkomst van AI?  
Moesha 13: In het begin zag ik dat echt als een revolutie, een geweldige technologische vooruitgang, iets om productiviteit en snelheid te boosten. Een tool dus. 

Maar nu denk je daar anders over?
Ja, als robot neemt AI gewoon veel informatie op en spuwt dan een gemiddelde van die data uit. Alle plezier van onderzoek, diep te graven en dat te openbaren en de voldoening die je daaruit haalt zijn niet aanwezig. Als artiest vind ik het best eng om te beseffen hoe vervangbaar je bent op zoveel vlakken volgens sommigen. Artiesten hebben geen oneindige kennis over technieken, ze creëren met wie ze zijn. Het is hun flow, hun verhaal, hun ziel die in hun creatie zit. 

Kan AI de artiest vervangen, denk je?
AI probeert precies die essentie, de ziel van een artiest vast te leggen. Maar uiteindelijk zal het veel werk vergen van een machine om via imitatie dezelfde schoonheid vast te leggen of om dezelfde impact te leveren als een nieuwe creatie die tot stand kwam onder de tedere blik van de zon. Vandaag de dag heeft de artiest een verantwoordelijkheid om zichzelf te economisch en artistiek te beschermen ten opzichte van AI. 

Bestaat er een limiet in hoe AI een festivalervaring kan verzorgen?
Het gevoel van interactie die je hebt tussen artiesten, DJ’s en het publiek, de realiteit die men komt steunen, wat we beluisteren, improvisatie, samenkomen, de warmte en de energie zijn niet te vatten. Ook de spelletjes die je speelt met je publiek, de onvoorspelbaarheid van de mens en eventuele flops of onhandigheden die ons menselijk maken, de immersie. Er zijn zoveel aspecten aan een festival die je niet kunt samenvatten in data. Je geeft je over aan de menselijke ervaring, het is een plek waar creatie en experimentatie de prioriteit krijgen en waar de verwevenheid van individuen zichtbaar wordt. Er is ruimte voor een bijdrage aan de maatschappij die verder gaat dan wat de mainstream conservatieve politiek doet. 

VICE: Hoe sta je tegenover AI in de muziekindustrie?
Simon Halsberghe: Ik denk dat heel wat mensen proberen dit te begrijpen door de lens van hun persoonlijke kennis. Het is een technologische vooruitgang, vergelijkbaar met GPS. Je ziet dat dat invloed heeft op verhoudingen op wereldschaal, op culturen. Ik denk dat de effecten van AI op wereldschaal voorbij muziek gaan liggen, zo ver dat we zullen merken dat ons eigen cultiveergedrag en waarom we bepaalde muziek kiezen daar enigszins door beïnvloed zullen zijn. 

Wat bedoel je?
Het is gewoon een nieuwe controle tool. Dat is eigenlijk niet zo anders dan de industriële revolutie, of zo, die vanuit bepaalde elite-posities bepaalde mensen ten goede komt. Dus wat probeert Spotify concreet? La_meme_young op Instagram analyseerde dat er op Spotify een soort van fake muziek effect bestaat. Beetje bij beetje zou auteursrechtelijk beschermde muziek vervangen kunnen worden door AI-gegenereerde muziek, waardoor artiesten geld verliezen.

Misschien is het goed een beetje in de gaten te houden hoe dat onze levens beïnvloedt?
Ja, want eigenlijk is de vraag “is zo’n technologie absoluut?”. Ik denk dat zo’n extreme gevallen van technologische revolutie, zoals muzikanten overbodig maken, niet bestaan. Die vooruitgang gebeurt meestal druppelsgewijs en eigenlijk via de klassenmaatschappij en via de machtsstructuren. Wat wel totaal is, is het feit dat er nul serieuze politieke tegendruk bestaat op ons economische systeem. Het is een systeem dat zichzelf zienderogen op economisch vlak, sociaal-economisch vlak, werknemerschapsvlak en politiek vlak volledig ondergraaft. AI muziek is maar een volgende stap in de automatisering van creaties die winst maken zonder iets te cultiveren. 

Kunnen we hier iets aan doen?
Het is aan ons om de gedeelde maatschappij actief te beleven. We hebben nood aan mede-burgerschap, want dat is wat wij maken. We maken de werkelijkheid door die samen te delen. En als we de hele tijd het kapitaal laten beslissen, dan zullen de menselijke delen verloren raken in automatisering. We moeten alles menselijker maken. Als we AI kunnen gebruiken om die beweging te bevorderen in de richting van het menselijke, perfect. Maar dit ligt in de handen van de bestaande machtshierarchieën en hoe die getransponeerd worden door nieuwe technologie. Er moet ook bij de bevolking een bepaald besef zijn dat als technologie beschikbaar wordt op de consumptiemarkt,  dat dat al verteerd is door de militaire markt.

VICE: Hoe zie jij het gebruik van AI in de muziek?
Sam De Clercq: Ik denk dat het in de beste manier een extensie van creatie kan zijn. Maar het lijkt me nu gewoon niet goed onder controle. Het is al zo moeilijk om als artiest te worden betaald. En hoewel het leuk is als mensen AI of Dall-e kunnen gebruiken voor hun muziek door de creatieve vrijheid, neemt het ook werk van creators of die net hebben gestudeerd hiervoor of wiens passie het is deze dingen te doen. 

En puur op muzikaal vlak?
Binnen de muziekindustrie denk ik onmiddellijk aan geld en groot, en dan zie ik het heel snel tegenwerken. Eens AI muziek een ding op zich wordt, dan denk ik vooral aan het praktische en dat mensen nu al zo moeilijk kunnen leven van hun werk in dit vak. AI gaat dat alleen maar moeilijker maken. Er zijn al veel platforms om op een heel passieve manier muziek te consumeren en als die muziek dan nog eens gemaakt wordt door AI, op maat van de luisteraar, dan wordt dat heel oppervlakkige consumptie, denk ik. AI kan ook wel een tool zijn, we zijn uiteindelijk ook begonnen met instrumenten en daarna drumcomputers en software, dat was ook een vooruitgang. 

Op welke manier?
Ik kan me wel inbeelden dat heel veel bedroom producers heel sociaal angstig zijn, dat dat voor hen wel nuttig kan zijn. Dat is ook wel een belangrijk aspect, denk ik. Soms houdt die social anxiety mij ook tegen om met iemand samen te werken, hoewel ik achteraf gezien altijd wel blij ben als ik iemand extra heb ingeschakeld. Voor mij is die verbinding heel waardevol, voor velen lijkt het me. Voor anderen kan het dan weer een soort van vrijheid zijn om op jezelf te kunnen werken. Het kan zeker op een positieve manier gebruikt worden, maar het lijkt me nog niet super toegankelijk voor degenen die er echt iets aan zouden hebben. 

Je had het over de luisterervaring; is er naar jouw mening een verschil voor de luisteraar in de ervaring van muziek geproduceerd door AI vergeleken met muziek geproduceerd door mensen?.
Ik denk, op dit moment wel nog. Maar daar zal snel verandering in komen omdat daar nu heel veel op wordt ingezet. Die programma’s zijn wel ingevoerd door mensen en gebaseerd op bestaande informatie, waardoor het nog redelijk primitief is. Dat merk je zeker als je een schrijfopdracht geeft aan AI, dat is super generiek en bevat geen ziel. Toch zie ik dat snel vooruitgaan, want er is software die stemmen kan nabootsen en stijlen kan kopiëren. Ik weet dat Grimes dat al heeft gebruikt en ik snap het standpunt wel dat muziek er voor iedereen moet zijn en toegankelijk, maar ik denk dat ze nu gewoon niet beschermd genoeg is. Ja, ik vind het toch wel eng als je denkt aan reclames met stemmen van dode artiesten, heel creepy. Je kunt precies geen lijn meer trekken tussen realiteit en technologie.

VICE: Wat vind je van AI?
Bia: Het is duidelijk dat een door mensen gemaakte tool heel wat voordelen kan verzorgen afhankelijk van hoe we dat gebruiken. Als je kijkt naar hoe AI wordt gebruikt in de medische wereld is dat best een positieve vooruitgang. Ik heb nu gewoon het gevoel dat we niet alleen de jobs maar ook de rol van de mens in de maatschappij zullen vervangen hiermee, en dat begin je ook te zien in de muziekwereld. 

Hoezo?
Performers zelf zal men niet zomaar kunnen vervangen, maar op bepaalde streaming platforms merk je nu al dat AI artiesten best veel aandacht beginnen te krijgen. Ik las zelfs ergens dat die platformen van plan zijn om uiteindelijk niet meer te betalen aan de artiesten. Met behulp van het algoritme kunnen ze gemakkelijk artiesten vervangen omdat ze wel kunnen uitzoeken op basis van data wie wat leuk vindt en met AI die gewenste muziek maken. Mensen zullen zich ook niet de vraag stellen of de muziek die ze beluisteren al dan niet gemaakt werd door AI. 

Maar dan zou het kunnen dat DJ's en selectors zelf ook AI muziek draaien?
Ja, ik zie dat toch niet direct gebeuren. Als ik kijk naar de gemeenschap, dan zie ik vooral heel veel artiesten die elkaar steunen door netwerken te bouwen, linken te leggen en DJ’s die tracks spelen van artiesten die ze kennen, volgen of die ze hebben leren kennen in hun eigen weg naar de top. Het is een gedeeld idee van elkaar toe te juichen en sharing is caring. Ik zie de artiesten waar ik zelf naar opkijk niet meteen dat gevoel van gemeenschap achterwege laten. Het is al zo moeilijk om ergens te raken binnen deze industrie en er zijn zoveel mensen die muziek willen maken of DJ worden, het zou bijna verderfelijk zijn zoiets te doen. 

Welke gevaren bestaan er dan in AI gegenereerde muziek?
Zoals met alles AI is er een kans op schending van privacy. Hoe meer macht en data zo’n bedrijf bezit van mensen, hoe gemakkelijker het is voor hen om de technologie steeds verder te ontwikkelen. Dat kan ten koste van de ruimte die mensen voor zichzelf hebben gecreëerd in deze wereld gaan. Niet alleen creatief, maar ook socio-economisch. We hebben het binnen de muziekindustrie niet alleen over producers die steeds minder werk zouden hebben, maar alle jobs die daaraan vasthangen zoals de makers van software, hardware, logistieke diensten, platformen. Met AI kan dit alles gewoon samen gaan en kunnen al die jobs verloren gaan. Je hebt dan geen menselijke inmenging meer, geen ruimte voor meningen of creativiteit en een hele groep mensen die geen jobs meer hebben tegenover een groot bedrijf met een nieuwe vorm van inkomsten. 

VICE: Heb je al eens nagedacht over de impact van AI op muziek?
Azertyklavierwerke: Ja, technologische vooruitgang maakt in het algemeen heel hard opschudding. In de jaren 80 zagen we ook dat synthesizers opeens instrumenten konden nabootsen. Die technologie boomde ook plots heel hard. Vroeger waren het instrumenten, met AI kun je nu ook de stem kopiëren, het is gewoon de volgende stap. Er gaan natuurlijk wel altijd mensen zijn die misbruik willen maken van zo’n dingen en daar geld proberen mee te verdienen. Maar, ik denk toch dat de meeste mensen niet meteen de neiging zullen hebben om anderen na te doen.

Schuilt er dan geen gevaar dat we live muziek verliezen aan AI replica’s?
Ik heb het idee dat er altijd wel plek zal blijven voor live muzikanten. Kijk maar naar jazz; dat wordt nog steeds gespeeld terwijl dat in de jaren 70 vooral underground gebeurde. Muziek wordt geconserveerd en in leven gehouden. Er wordt nog steeds Bach gespeeld op traditionele instrumenten en dat is al 400 jaar oud. De artistieke praktijk van de muziekwereld zal niet zomaar kapot gaan aan de opkomst van AI. Misschien is dat een optimistische kijk, dat weet ik niet. Het is niet zo dat ik heel hard een voorstander ben van AI, mijn vertrouwen in artiesten en muzikanten is gewoon groter dan mijn angst voor AI. 

Ik hoop ook dat creatievelingen en mensen met een artistieke integriteit vooral de technologische vooruitgang blijven zien als een middel en niet een doel of resultaat. Dat men niet te ver gaat met plagiëren. We moeten ons op de hoede houden, maar als je al ervaren hebt hoe diep en veelzijdig artiesten kunnen gaan, begrijp je dat AI niet het einde is of ons gaat vervangen. Misschien vormt het nog het meest een bedreiging voor voorspelbare kunst en komt er daardoor net een opwaardering van de meer experimentele en conceptuele kunst. Mensen die een bedreiging zien in AI, onderschatten de creativiteit van artiesten. 

VICE: Is AI in staat echt muziek te maken zoals artiesten dat doen?
Louis: Volgens kan niemand echt kunst maken zoals mensen dat doen - en dan bedoel ik gemaakt door mensen voor mensen. Er zijn zoveel dingen rondom ons die onze creaties beïnvloeden dat we zelf soms amper beseffen wat ons inspireerde. Een van die dingen is onze belevenis op de aarde. AI is best cool, maar kan het voelen zoals mensen voelen. Zolang het dat niet kan, kan AI voor mij geen kunst maken. Uiteindelijk is AI een menselijke creatie, een nieuwe conceptuele tool. 

Zou AI dezelfde festivalervaring kunnen aanbieden als een door mensen georganiseerd festival?
Het kan waarschijnlijk best interessant zijn en een cool concept, je kunt best creatief gaan. Maar ook hier verlies je opnieuw die menselijkheid. De menselijke gevoelens zijn er niet. Je hebt geen connectie tussen mensen maar van mens naar technologie, iets wat we trouwens al aan het verliezen zijn. 

En voor je eigen creaties?
In geen wereld kan dat mijn authentieke creativiteit vervangen.Wat ik wel weet is dat de mens zal blijven kunst maken, want voor sommigen is dat een basisbehoefte, net zo belangrijk als eten en slapen. Kunst is er om te delen, in gevoelens en ervaringen. Ik leef niet door de ogen en oren van anderen die van mijn kunst genieten, dus misschien is dat voor sommigen in de commerciële muziek- en entertainmentindustrie wel vervangbaar. Maar het zal toch nog altijd inspiratie halen uit de underground, en dat blijft voor altijd een menselijke plek. 

VICE: Denk je dat AI een impact kan hebben op hoe je muziek maakt?
Laura Conant: Ik denk dat AI binnen muziek best nuttig kan zijn als je het ziet als eender welke andere tool. Een paar jaar geleden heb ik bijvoorbeeld WaveGAN proberen te trainen. Dat is een AI-tool die kleine 16-bits audiobestanden synthetiseert uit reeds bestaande audiosamples. Het kan een erg leuke manier zijn om te experimenteren met nieuwe geluiden. Daarnaast ben ik ook al een aantal interessante projecten tegengekomen die met AI zijn gemaakt, zoals bijvoorbeeld de artiest Blessed and Blushing die met een GAN (generative adversarial network) werkt. Voor hun EP "Blue Memory Box" wilden ze "wazige herinneringen creëren voor denkbeeldige pop uit de jaren 2000". AI's kunnen een heel poëtisch hulpmiddel zijn.

Hoe zou AI de festival ervaring kunnen veranderen?
Mij lijkt het dat AI de dag vandaag zeker al gebruikt kan worden gebruikt om een line-up samen te stellen op basis van heel specifieke criteria. Maar als festivals dat zouden doen, dan schuilt er het gevaar dat we richting een standaard zullen gaan in alle line-ups, wat trouwens al het geval is bij de grotere festivals. Ik denk niet dat het een goede tool is voor diverse en kleinschalige festivals die zich focussen op alternatieve artiesten en muziek. 

Zie je dit als een gevaar?
Het kan wel gevaarlijk worden als we niet opletten door wat of wie de AI wordt getraind of met welk doel. AI werkt door middel van patroonherkenning, daardoor kunnen ze maatschappelijke vooroordelen kopiëren en discriminatie op basis van geslacht, ras, capaciteiten en klasse versterken. We moeten in gedachten houden dat de dataset waarop de AI is getraind een culturele constructie is. 

Zijn artiesten vervangbaar door AI?
Over het algemeen denk ik van niet. Maar dat zou weleens kunnen gelden voor specifieke genres die heel herkenbare patronen hebben. Sommige van de grootste streaming platforms zouden artiesten betalen om tracks te maken die speciaal voor hun afspeellijst zijn gemaakt (bijv. Ontspannende pianomuziek) en dit zou kunnen leiden tot AI-gegenereerde muziek. Het zou hen in staat stellen om de best al lage royalties niet meer te moeten betalen. 

Moesha 13, Brorlab, Senga en Azertyklavierwerke vind je terug op de affiche van Woodblocks Festival op 9 en 10 september 2023. De andere artiesten die hebben bijgedragen aan dit artikel zijn natuurlijk ook geweldig goed.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.