Als de overheid alle sectoren maar evenveel zou helpen als de luchtvaart

Hoog tijd om in actie te komen. Op 25 september publiceert VICE Media Group exclusieve content over de klimaatcrisis. Klik hier voor meer inhoud.

De Europese luchtvaart kreeg het moeilijk tijdens de coronacrisis en vroeg om geld van de nationale overheden, die massaal overheidsgeld aan de sector lenen. Greenpeace maakte een Bailout Tracker, waarmee jij en ik kunnen zien welke sommen er op dit moment naar welke luchtvaartmaatschappijen gaan – en wat die laatsten daar (niet) voor moeten doen.

De opwarming van de aarde is een sluipende, niet te onderschatten moordenaar. Ten opzichte van wat de mensheid – en de natuur – in de komende decennia te wachten staat door de klimaatcrisis, is COVID-19 peanuts. Voor de coronacrisis wordt nu overal in Europa geld vrijgemaakt, voor de klimaatcrisis blijft het vooralsnog moeilijk, al zeker in verhouding met de te verwachten gevolgen op langere termijn. Helaas is het Europese politieke systeem geënt op korte-termijn-oplossingen. En dus ook wat het redden van de luchtvaart betreft, één van de grootste vervuilers in datzelfde Europa.

Toegegeven, de torenhoge subsidies die door de lokale overheden worden uitgekeerd, redden op de korte termijn héél veel jobs, en dat is belangrijk, “maar als daar voor de luchtvaart geen voorwaarden tegenover staan, zoals eerlijke belastingen betalen en groenere technologieën implementeren, dan krijgen we na de coronacrisis weer even hoge of hogere CO2-waarden door de luchtvaart”, zo zegt Miguel Arias Cañete, voormalig eurocommissaris klimaatactie en energie in The Guardian.

Ook onafhankelijke non-profitorganisatie Transport & Environment (T&E) zegt “dat de bevoegde overheden het luchtvaartpersoneel moet ondersteunen in de huidige crisis, maar de luchtvaart daartegenover belastingen moet betalen en groene brandstoffen moet implementeren, wanneer de condities verbeteren.”

Gebeurt dat niet, dan brengen ze het hele eco-systeem nog verder aan wankelen, wat ons binnen 20 jaar ongetwijfeld nog veel meer jobs kost. No planet, no jobs, toch?

Hoe zit het nu?

Terwijl de algemene CO2-uitstoot in de Europese industrie tussen 2013 en 2018 met zo’n 11,6% daalde, steeg zij bij de Europese luchtvaart met 26,3%. Ondanks dat de Europese luchtvaart de slechtste leerling is wat het verminderen van hun CO2-uitstoot betreft, wordt ze stevig gesponsord.

De Europese overheden spekken de kas van de luchtvaart met belastingvoordelen en overheidssteun voor luchthavens en infrastructuur die die luchthavens met de aanliggende steden verbindt, maar ook met zware kortingen op kerosinetaksen. In Europa alleen zijn die het equivalent van €27 biljoen gemiste belastingen waard. Een gelekt rapport zegt dat het afschaffen van dat belastingvoordeel de CO2-emissies met 11% zouden doen dalen en vooral ook dat het geen netto-impact zou hebben op banen of de economie in zijn geheel.

T&E zegt ook dat 24% van de luchthavens waarop Ryanair vliegt, enkel door staatssteun kunnen overleven. De organisatie raadt de Europese Commissie aan om staatssteun voor zulke luchthavens die verlies maken te stoppen, “net zoals ze jaren geleden stopte met het subsidiëren van de koolmijnen.”

Gered worden, wat mag daar tegenover staan?

Ook Greenpeace snapt dat de luchtvaartmaatschappijen om economische redenen steun krijgen, maar vindt dat daar iets tegenover moet staan: de belofte om te gaan investeren in duurzame, minder vervuilende oplossingen én eerlijke belastingen betalen. Lorelei Limousin, klimaatactiviste bij Greenpeace, zegt daarover: “De korte-afstandsvluchten moeten eruit. De belastingvoordelen die zij momenteel ontvangen, kunnen beter naar schonere alternatieven gaan, zoals treinen.”

Gilles Dufrasne, beleidsmedewerker bij Carbon Market Watch, staat haar bij: “We moeten een sociale catastrofe vermijden, maar blanco cheques uitschrijven aan de luchtvaart is niet de oplossing. Want zo bewandelt de sector gewoon weer haar totaal onduurzaam pad. Elke reddingsoperatie moet rechtvaardig zijn, zowel op sociaal als milieuvriendelijk vlak.”

Greenpeace, T&E en Carbon Market Watch zetten vijf eisen op een rijtje waaraan ze vinden dat de luchtvaart zich moet houden bij het vragen van overheidssteun:

1. Het geld voor de reddingsoperatie moet naar het personeel binnen de luchtvaart gaan en hun inkomens, gezondheid en levensonderhoud verzekeren en beschermen.
2. Een driejarig verbod op dividenden en de terugkoop van aandelen naar de aandeelhouders toe, en geen verhogingen of bonussen voor de CEO’s, moeten een voorwaarde zijn voor bedrijven die zulke bail outs ontvangen.
3. De luchtvaartsector moet voldoen aan de doelstelling van het klimaatakkoord van Parijs om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 ° C, wat betekent dat de uitstoot van broeikasgassen jaarlijks sterk moet worden gereduceerd.
4. Er moet een verbod komen op vliegverbindingen binnen een land en tussen twee buurlanden wanneer er een bus- of treinalternatief is met reizen van minder dan zes uur, of een nachttrein, met als doel alle korte-afstandsvluchten te verbieden, naarmate er alternatieven komen.
5. Een alomvattend plan opstellen om een Europees netwerk van schonere verkeersinfrastructuur te stimuleren, zoals fietsen of treinen, met eerlijke fiscale maatregelen die de uitstoot verminderen en inkomsten genereren om iedereen toegang te geven tot schone mobiliteit en meer lokaal toerisme.
1.

Hebben de Europese overheden geluisterd?

Op het moment van schrijven kan je in de Bailout Tracker lezen dat 24 Europese overheden tijdens de coronacrisis intussen grote bedragen aan hun nationale luchtvaartmaatschappijen ontleenden. Maar bij slechts 4 daarvan zijn die aan bescheiden voorwaarden verbonden, in alle vier gevallen wat de dividenden voor de aandeelhouders en/of bonussen voor de managers betreft. Enkel Air France moet ook nog aan (volgens de Tracker heel bescheiden) duurzaamheidsvoorwaarden voldoen.

Hoewel deze luchtvaartmaatschappijen dus – begrijpelijk – in crisis verkeren en het handje openhouden bij de staat, krijgen hun aandeelhouders, CEO’s en managers op het einde van de rit tóch nog extra geld uitgekeerd, dat uit de portefeuille van de belastingbetaler komt, terwijl ze niet aan voorwaarden moeten voldoen voor een gezonde(re) leefomgeving voor die belastingbetaler.

Om een voorbeeld te geven: Nederland zal in totaal voor 700 miljoen euro (of 0,7 miljard) steun verlenen aan de gehele Nederlandse creatieve en culturele sector. Naar luchtvaartmaatschappij KLM gaat een staatslening van 3,4 miljard, al hoeft KLM daar geen enkele bindende klimaatambitie tegenover te stellen.

Wat zou wél een eerlijke oplossing zijn?

Onderaan haar vijf eisen stelt Greenpeace dat de reddingsplannen in de eerste plaats zouden moeten focussen op het ondersteunen van mensen. De plannen moeten volgens Greenpeace ook focussen op een stapsgewijze afbouw van de luchtvaart en zich tegelijkertijd richten op het stimuleren van alternatieven voor vervuilende vliegtuigen en auto’s, wat óók veel duurzame banen zou creëren.

Volg VICE België ook op Instagram.