De smerige opmerkingen van Johan Derksen negeren is niet zo simpel

Trigger warning: dit artikel bevat beschrijvingen van seksueel geweld.

Verrassing! Johan Derksen zei weer wat lomps op nationale televisie! De voormalige profvoetballer en sportjournalist laat zich wel vaker betrappen op provocatie in de vorm van een zogenaamd onschuldig geintje: zo noemde hij een als zwarte piet verklede man “Akwasi”, vindt hij dat homoseksuele voetballers die meer respect eisen “tegen een stootje moeten kunnen” en hij vindt het “dapper” dat hij en zijn collega’s grappen maken over transgender mensen. 

Zijn nieuwste dijenkletser? Tijdens Vandaag Inside vertelde hij een anekdote over hoe hij in zijn jonge jaren een “grote kaars” in een bewusteloze vrouw heeft gestopt. Om te illustreren hoe dat precies gegaan was, maakte hij een steekbeweging in de lucht. 

Je zou Derksen kunnen vergelijken met die ene neef van je vader, die je enkel ziet op de jaarlijkse nieuwjaarsborrel met de familie. Niemand wil dat hij komt, maar niemand durft hem niet uit te nodigen. Na zijn vierde sherry begint hij luid te vertellen over hoe in zijn tijd kinderen gewoon stenen moesten eten en met roestige spijkers speelden, of dat “feministen de jeugd willen vaccineren zodat ze meer okselhaar krijgen”. Soms voel je de drang om met hem in discussie te gaan, maar dan denk je: wat kan het mij in godsnaam schelen wat dit fossiel denkt? 

Maar: de manier waarop Derksen over seksueel geweld praat, heeft – hoe insignificant je hem en z’n talkshow ook vindt – een impact. Hoe hij praat over geweld en de manier waarop zijn toehoorders hierop reageren, leert ons dat het penetreren van een bewusteloze vrouw niet alleen onschuldig, maar ook héél erg grappig is.

Hij vertelde de anekdote – die kon rekenen op een hoop “hoho’s” en “haha’s” van zijn tafelgenoten – om aan te geven dat je een hoop beschuldigingen van seksueel geweld in hun tijdgeest moet plaatsen. Als je niet meelacht, ben je niet cool genoeg voor de mannentafel. Collega René van der Gijp zei lachend dat het erger had gekund: er had bijvoorbeeld ook een honkbalknuppel kunnen liggen. En, zo vulde Derksen aan, het waren toen andere tijden: een bewusteloze vrouw penetreren, dat was toen simpelweg een kwajongensstreek. Klassiek smiechtengedrag uit de tijd dat de dieren nog konden praten en alles pais en vree was.

Nadat Derksen geconfronteerd werd met het feit dat hij op nationale televisie een strafbare misdaad had bekend, liet hij weten dat hij “de kaars gewoon tussen de benen van de vrouw had gezet”. Niets aan het handje dus, aldus Derksen.  

Het begint al bij onze definitie van verkrachting. Derksen lijkt het punt te willen maken dat er veel veranderd is in de manier waarop we naar seksueel geweld kijken, wat ook inhoudt dat problematisch gedrag dat vroeger normaal gevonden werd eindelijk wordt afgekeurd. Alleen ziet hij het zelf niet helemaal op die manier: hij ziet zichzelf vooral als een kwajongen die destijds gewoon wat bro-punten scoorde bij zijn vrienden. Wat hij zeker niet was, was een verkrachter.

Maar, het binnendringen van iemand hoeft niet met een geslachtsdeel te gebeuren om strafbaar te zijn: iemand binnendringen met een vinger of een kaars mag net zo goed niet.

De wetten rondom verkrachting veranderen ontzettend traag. Verkrachting binnen het huwelijk is nog maar een dikke dertig jaar strafbaar en tot vorig jaar moest je als slachtoffer kunnen bewijzen dat je ‘nee’ hebt gezegd, om je verkrachter te kunnen aanklagen. Iets wat niet alleen moeilijk kan zijn als je bijvoorbeeld bezopen bent, maar ook nog een keertje een groot deel van de slachtoffers uitsluit: zeventig procent van alle Nederlandse slachtoffers – en dat zijn er naar schatting zo’n honderdduizend per jaar – bevriest tijdens een verkrachting of seksueel-geweldsdelict. Sinds vorig jaar is er in de wet ook zoiets opgenomen als ‘seks tegen de wil’, waarbij je ook je verkrachter kan vervolgen als je niet expliciet ‘nee’ hebt gezegd. 

Alhoewel we dus op juridisch vlak stappen hebben gemaakt, wordt pijnlijk duidelijk dat figuren zoals Derksen nog een hoop te leren hebben. In zijn ‘excuses’ zegt hij: “Ik kom langzamerhand tot de conclusie dat er geen ruimte meer is voor dit programma. De cancel- en wokecultuur is groot en is tegen ons.” Ook kondigt hij aan dat hij zal stoppen bij Vandaag Inside. Zijn gevoel van onaantastbaarheid, waar hij zijn hele leven al op teert, lijkt heel even aangetast. Dat hij sowieso zou stoppen (en dat dit niet de eerste keer is dat hij stampvoetend aankondigt dat hij weggaat), vergeet hij even te vermelden. Voor iemand die net bewezen heeft dat hij nog nooit een straaltje empathie heeft gevoeld, heeft hij wel een hoop medelijden met zichzelf.

De term ‘seksueel geweld’ is niet alleen een lastig begrip voor de wet; ook voor slachtoffers is het soms moeilijk om erachter te komen dat ze slachtoffer zijn. Toondove facebook-reacties op het nieuws van The Voice (“ze willen zich gewoon naar de top neuken?” of “mij was dit nooit overkomen, want ik had gewoon een klap gegeven!”) en kleedkamergrappen op televisie creëren een klimaat waarin mensen zich niet veilig genoeg voelen om hun verhaal te vertellen.

Want hoewel er veel afschuw is over de uitspraak van Derksen, zijn er ook veel reacties waarin er gelachen wordt om het nieuws, waarin de verhalen worden afgedaan als een non-issue, als een grote grap of een situatie waaraan de vrouw in kwestie minstens net zo schuldig was. Nog iemand anders verwijst naar de vrouw als “de kaarsenhouder” en maakt ontzettend gore opmerkingen over haar. Emile Ratelband ‘applaudisseert’ voor Derksen vanwege zijn eerlijkheid. Hij vindt dat Derksen gelijk heeft; het waren toen “betere tijden” en “tegenwoordig zijn de zwakke geesten lichtgeraakt”. Stel je voor: je trauma wordt een grap in de Johan Derksen-show, en zijn fans staan klaar om je daarvoor te veroordelen.

Alhoewel het heerlijk zou zijn om mannen als Derksen gewoon te kunnen negeren, is dat in dit geval niet zo simpel. Derksen heeft een gigantisch podium (Vandaag Inside harkt gemiddeld zo’n 885.000 kijkers binnen) en hij bereikt erg veel mensen, waaronder ook mensen die zelf seksueel geweld hebben meegemaakt, of die iemand kennen bij wie dat het geval is. Daarbij gaat het hier nog over veel meer dan een problematische uitspraak: het gaat over seksueel geweld, wat eventueel iemand voor de rest van haar leven heeft getraumatiseerd.

Er zijn mensen die vinden dat de uitspraken van Derksen bijdragen aan het ‘bespreekbaar maken’ van dit soort problemen, maar het effect is juist omgekeerd. Door slachtoffers te gebruiken als punchline, wordt de drempel om te praten over wat je is aangedaan alleen maar hoger. Zo’n ‘geinige anekdote’ wordt juist ingezet om het niet te hoeven hebben over seksueel geweld, en om slachtoffers de mond te snoeren. Het is hoog tijd dat we niet langer doen alsof grapjes over verkrachting normaal en grappig zijn.