"Deze beelden blijven in je geheugen gegrift": hoe het is om de oorlog in Oekraïne te fotograferen

“Er zitten driehonderd fotografen in een vluchtelingenkamp, honderd aan de frontlinie en 25 waar de bommen vallen,” zei oorlogsfotograaf Patrick Chauvel in een recent interview met het Franse dagblad Le Monde over zijn werk in Oekraïne.

Een van de journalisten die werkte ‘daar waar de bommen vallen’, was de 51-jarige Amerikaanse journalist Brent Renaud. Op 13 maart werd Renaud gedood in Irpin, een strategisch gelegen voorstad ten noordwesten van Kyiv en een van de belangrijkste slagvelden in de strijd om Kyiv. Dankzij zijn werk en dat van andere journalisten kwam Irpin in het nieuws met beelden van burgers die wegvluchtten over de belangrijkste brug in de stad.

De Franse fotojournalist Adrien Vautier versloeg, net als Renaud, de aanval op Irpin. Vautier zag daar onvoorstelbaar gewelddadige taferelen en kwam meer dan eens terecht in levensgevaarlijke situaties. “De Russen zijn een paar straten verder”, was het eerste wat hij tegen me zei toen we elkaar half maart voor het eerst telefonisch spraken.

Sindsdien hebben de Russische troepen zich teruggetrokken uit Irpin en uit de posities die zij innamen in de naburige stad Bucha. Het Russische leger zegt dat hun operatie in de buurt van Kiev is voltooid, en dat ze zich nu gaan richten op het oosten van het land.

De afgelopen dagen heeft de wereld kennis genomen van de verschrikkingen die het leger heeft achtergelaten. Maar lange tijd was Bucha – net als veel andere steden in Oekraïne – een blackbox, er kwam helemaal geen nieuws naar buiten over wat er ter plaatse gebeurde. Het nieuws kwam van het Oekraïense front in Irpin. Oorlogsjournalisten en fotografen als Vautier, riskeerden hun veiligheid om de feiten vast te leggen en krachtige beelden te produceren die de wereld hebben geraakt.

Het werk van Vautier is van cruciaal belang, maar er hangt een prijskaartje aan. Zowel zijn fysieke veiligheid, als de langdurige gevolgen voor zijn geestelijke gezondheid staan namelijk op het spel. Nu hij terug is in Frankrijk, denkt Vautier na over wat hij heeft gezien tijdens zijn werk in Oekraïne en hoe hij door kan leven na zulke heftige gebeurtenissen te hebben meegemaakt.

VICE: Hoi Adrien. Wat is het verhaal achter deze foto van de Oekraïense soldaat?
Adrien Vautier: Irpin is een stad op twintig kilometer van Kyiv. De brug ligt aan het begin van de stad. Begin maart werd die door de Oekraïense strijdkrachten vernield om de Russische troepen af te remmen, maar helaas maakte dat de evacuatie van burgers en gewonden veel moeilijker. Ik liep van de brug af en toen ik omkeek zag ik dit apocalyptische tafereel met de soldaat. Dat zijn trouwens geen wolken, het is rook van de bombardementen in de naburige stad Hostomel.

Er waren al veel journalisten bij de brug. Wat me is bijgebleven is hoe kalm de burgers bleven. Niemand haastte zich, ze lieten gehandicapten en ouderen voorgaan, ook al regende het bommen. Het duurde niet lang of ik stak mijn hand uit in plaats van mijn camera.

Waarom besloot je verder de stad in te trekken?
Ik moest op zoek naar andere verhalen, en dus ben ik bij de eerste rotonde rechtdoor gegaan, in de richting van de stad en de frontlinie. Het Russische leger was maar een paar meter verderop. Het ging er keihard aan toe.

Hoe was de situatie in het centrum van de stad?
Er woedde een stadsoorlog met veel burgerslachtoffers. Uiteengespatte hersenen besmeurden de trottoirs en ik zag dode lichamen in alle parken van de stad.

Wat zag je in het ziekenhuis waar je was ?
Ik was al enkele dagen in Irpin toen ik besloot om samen met een andere journalist  naar het ziekenhuis te gaan. Er hadden daar zware gevechten plaatsgevonden. De Russen hadden het aanvankelijk ingenomen, maar de Oekraïners hadden het weer teruggenomen. Toen we naar de verschillende verdiepingen van het gebouw gingen, zagen we overal bloedsporen. De geur van bloed was zo intens.

Hoe verging het de achtergebleven Oekraïense bevolking?
Er was een soort veerkracht voelbaar in de stad. Ik nam foto's van burgers die zich in kelders hadden verstopt, ze leken verloren en hun handen trilden. Ze hadden onvoorstelbare dingen gezien. Sommige van de inwoners die achter waren gebleven, vooral de Oekraïense vrijwilligers, beschouwden zichzelf al dood. Dit trauma gaat nooit meer verdwijnen. Mensen kregen zenuwinzinkingen. En temidden van dit alles, probeerden mensen nog steeds te ontsnappen

De openingsfoto is erg krachtig. De man ziet er helemaal verloren uit, en ook gewond
Deze man laat me niet los. Hij kwam alleen aan, helemaal gedesoriënteerd, hij rende rond als een kip zonder kop. Hij was in shock. Het fysieke geweld is zo aanwezig op deze foto. Ik zal dit niet snel vergeten.

Deze foto hieronder is genomen aan de frontlinie, toch?
Ja, dat is het kruispunt. Daarachter ligt de stad Bucha, waar de Russische troepen zich bevonden. Ik was aan de Oekraïense kant. Er werd daar veel gevochten, het was het gevaarlijkste gebied.

Het was riskant om die foto te nemen. Waarom deed je het dan toch?
Toen ik er eerder die dag was, leek het er rustig – ook al stonden de Russen klaar aan het eind van de straat. Mensen zeiden tegen me dat ik moest oppassen, want er waren sluipschutters. Dus ik bleef niet lang.

Ik ging naar buiten om foto's te maken van burgers die voorbij een lijk liepen (we hebben besloten deze foto niet te publiceren vanwege de schokkende inhoud) maar ik had helemaal geen bescherming. In de verte kon je de Russen zien en ik stond midden op straat, zonder dekking. Er kon elk moment van alles gebeuren. Ik probeerde voorzichtig te zijn, ik plande alles van tevoren om mezelf zo min mogelijk aan gevaar bloot te stellen. Ik ben daar twintig minuten gebleven en er zijn geen kogels afgevuurd.

Hoe blijf je kalm in dit soort situaties?
Als je aan het werk bent, is er geen tijd om na te denken over de risico's. Als je je concentratie verliest, maak je een fout. Je gaat naar links in plaats van naar rechts en komt tegenover een Russisch bataljon te staan. Je ziet iets afschuwelijks en gaat dan naar het volgende ding. We zijn constant in beweging. Het doel is om niet te sterven. Ik wil niet sterven voor mijn werk.

Heb je een band opgebouwd met iemand in de stad?
Igor op de foto hieronder, heeft me twee keer naar Irpin gebracht. Hij was een van de burgers die heen en weer reisde tussen de stad en de brug om mensen te evacueren. We stapten in zijn auto en hij zette ons af in de stad.

Waardoor kreeg je een band met hem?
Vanaf het begin vertelde Igor ons dat hij mensen wilde helpen ontsnappen. Hij was getraumatiseerd, hij had zeer ernstige dingen gezien. Dit zijn mensen die we niet meer kunnen vergeten, deze alledaagse helden die in de oorlog vergeten worden. Ik ben geïnteresseerd in deze gewone mensen die hun leven wagen om anderen te redden. Ik respecteer Igor heel erg.

Kunt je me meer vertellen over de man die lichamen begraaft op de foto hierboven?
Zijn naam is Andriy. Hij is een vrijwilliger bij het leger in Irpin en een voormalig soldaat uit de Donbas. Hij verzamelt overal in de stad lichamen en begraaft ze in het bos naast het ziekenhuis, zodat ze later fatsoenlijk begraven kunnen worden op de begraafplaats die op dit moment nog in Russische handen is. De mensen moeten deze beelden zien zodat ze niets vergeten.

Wie is die man op de foto hierboven?
Anatoli, 73 jaar oud. Hij woont in Romanivka, een dorp vlakbij een brug die naar Kyiv leidt. Hij wilde niet weg, ook al was zijn dorp een uitvalsbasis voor het Oekraïense leger. Hij was bereid tot het bittere eind te vechten. Het probleem met evacuaties is dat er veel oudere mensen zijn die geïsoleerd leven en zich niet kunnen verplaatsen. In Irpin zeiden velen van hen dat ze liever bleven omdat ze zich te oud voelden om ergens anders een nieuw leven op te bouwen. Ze zeiden dat ze liever daar zouden sterven.

Zijn er momenten waarop je denkt, ‘ik heb hier genoeg van’?
Als je in een conflictgebied werkt, ben je zeven dagen per week bezig. Je slaapt en eet heel weinig. Je bent gestrest door de werkdruk en maakt je zorgen over wat er kan gebeuren.

Ik werk voor verschillende media-organisaties, dus ik moet ook alle verzoeken en verwachtingen van opdrachtgevers managen. Na vier of vijf weken, moet ik naar huis. Ik kan het dan niet meer aan.

Ik heb geen sterke persoonlijke band met de stad, dus ik kan emotioneel afstand nemen, in tegenstelling tot Oekraïners die zelf uit Irpin komen. Maar het wordt ingewikkeld als je terugkeert. Deze beelden blijven in je geheugen gegrift.

Is het moeilijk om terug naar Frankrijk te gaan en een ‘normaal’ leven te leiden?
Als ik naar huis ga, ben ik kapot. Ik moet stoom afblazen en kan niet te veel mensen zien. Ik ga naar een therapeut in Frankrijk. Ik was al in therapie voordat ik oorlogsverslaggever werd, maar het helpt me nu om hiermee om te gaan. Ik kan mijn partner niet alles vertellen, het is te moeilijk voor haar.

Ik voel me schuldig dat ik mijn familie deze stress bezorg en de angst dat mij iets zou kunnen overkomen. Mijn ouders zijn altijd bang. Sociale media helpt me contact te houden en mijn dierbaren gerust te stellen. Ik ben niet helemaal afgesloten. Dit is nu eenmaal mijn werk.  

Wordt het makkelijker met de tijd?
In het begin kon ik me mentaal niet afsluiten voor het oorlogsgeweld. Ik was boos toen ik zag dat de wereld om me heen zo rustig was, terwijl ik net uit een gebied kwam waar er een conflict woedde. Ik vond het oneerlijk. Maar met de tijd veranderde mijn perspectief. We bevinden ons misschien allemaal op dezelfde planeet, maar we leven niet in dezelfde wereld. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat ze hun leven leiden, ook al woedt er een oorlog duizend kilometer verderop. Daarom zoek ik mijn gewone routine weer op als ik thuis ben, ik loop wat rond en bevrijd mijn geest.

Scroll naar beneden om meer van Vautiers foto's te zien:

Dit artikel verscheen eerder op VICE FR.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.